آموزش، کلید تقویت صلح و مدارا در جوامع است و از آن سو می‌تواند به ابزار افراط‌گرایی سیاسی و مذهبی تبدیل شود و مورد سوء استفاده قرار گیرد. آموزش و پرورش، هم بازتاب دهنده اعتقادات و باورهای حاکم بر یک جامعه است و هم، آنچه را که یک جامعه آرزو دارد در آینده بدان دست یابد آشکار می‌کند. به همین دلیل وقتی کشوری تلاش می‌کند تا احترام به دیگری، تساهل مذهبی و صلح‌جویی را به عنوان راهی برای حل منازعات مختلف آموزش دهد، باید به آن توجه کرد و مورد تقدیر قرار داد
نمونه این کشور، امارات متحده عربی است اما چه چیزی برنامه درسی امارات را در بین کشورهای منطقه استثنایی می‌کند و کتاب‌های درسی آن چگونه بر چشم‌انداز صلح در خاورمیانه اثر می‌گذارد؟
آموزشِ استاندارد، پدیده‌ای نسبتا جدید در خاورمیانه است و برنامه‌های درسی بسیاری از کشورهای عربی و مسلمان برخلاف غرب، مستقیما توسط دولت نوشته و منتشر می‌شود. دانش‌آموزان معمولا هر ترم برای هر درسی یک کتاب می‌گیرند که شامل مطالب و تمرین‌هایی است که از طرف حکومت تأیید شده است. برخی از دولت‌ها با درکی که از قدرت و تأثیرگذاری آموزش دارند، از این راه برای پرورش احساسات و باورهای منفی نسبت به دشمنان خود –از جمله اقلیت‌های مذهبی و کشورهای دیگر- استفاده می‌کنند
در طول تاریخ، اصلی‌ترین گروهی که در سیستم آموزشی مورد حمله قرار گرفته و در کتاب‌ها چهره‌ای شیطانی از آنان به تصویر کشیده شده است، یهودیان و کشور اسرائیل بوده‌اند. به این ترتیب برخی از کشورهای خارومیانه و شمال آفریقا از طریق برنامه‌های درسی و بیان تفاسیر افراطی مذهبی، تحریفات تاریخی و متوسل شدن به تئوری‌های توطئه، برای تداوم ترس و نفرت علیه یک گروه یا کشور استفاده می‌کنند
سال 2011 رهبری امارات متوجه ضرورت تغییر شد و جلوی رادیکالیسمی که اخوان‌المسلمین طی سال‌ها در این کشور گسترش داده بودند را گرفت. از سال 2016 روند تحول در سیستم آموزشی امارات آغاز گشت و مقامات دست به تغییراتی زدند تا مطمئن شوند که آموزش در خدمت منافع جدید امارات است
مدتها قبل از امضای توافقنامه ابراهیم در سال 2020 امارات با استفاده از کتاب‌های درسی و تأثیری که آموزش دارد، زمینه را برای ایجاد صلح واقعی بین مردم اماده کرد. به این ترتیب در نظام آموزشی جدید، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که در کنار اقوام و مذاهب مختلف همزیستی داشته باشند و تنوع را با آغوش باز بپذیرند. مطالعه‌ای جدید که توسط مؤسسه نظارت بر صلح و رواداری فرهنگی در آموزش مدارس IMPACT-se انجام شده، نشان می‌دهد که برنامه درسی امارات از حیث آموزش این ارزش‌ها در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا در خط مقدم قرار دارد
IMPACT-se از سال 1998 برنامه‌های درسی مدارس را با استفاده از استانداردهای برگرفته از سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو، به عنوان معیاری جهانی بررسی می‌کند. این مؤسسه پس از بررسی 220 کتاب مدرسه در امارات که برای پایه‌های اول تا دوازدهم در طول سال تحصیلی 2021-2022 تهیه شده، اعلام کرد که هیچ کشور دیگری در منطقه به اندازه امارات برنامه‌های آموزشی خود را با استانداردهای جهانی مطابقت نداده و مردم خود را آماده پذیرش صلح و مدارا نکرده است
اما دانش‌آموزان امارات چه می‌آموزند که تا این حد چشمگیر است؟ به دانش‌آموزان یاد داده می‌شود که به جای حفظ کردن، به کنجکاوی، گفتگو و تفکر انتقادی بپردازند. در کتب درسی اهمیت تعامل با افراد متفاوت به دانش‌آموزان یاد داده می‌شود و به آنها گفته می‌شود که همه مردم اعم از غیر مسلمان، غیر عرب و غیر اماراتی، از احترام و کرامت برخوردار هستند. همچنین مدارس این ارزش‌ها را نه تنها به عنوان یک اصل به دانش‌آموزان یاد می‌دهند که به آنها نشان می‌دهند این ارزش‌ها در نهایت چگونه به نفع فرد و جامعه است
در برنامه‌های درسی، بر احساسات و تجربیاتی تمرکز می‌شود که معنابخش زندگی است؛ برای مثال از اهمیت سبک زندگی سالم، داشتن نگرش مثبت، تجربه شادی و به اشتراک گذاشتن آن با دیگرانی که از نظر دین و نژاد و.. همانند ما نیستند، به عنوان مسائلی یاد می‌شود که برای داشتن یک زندگی کامل و غنی ضروری است. در کتاب‌های درسی عشق، محبت و پیوندهای خانوادگی با غیر مسلمانان ستایش می‌شود؛ نگاه مثبتی به روابط بین ادیان به ویژه در رابطه با مسیحیت دارد و تساهل و پذیرش یهودیت را آموزش می‌دهد. بر اساس گزارش IMPACT-se هیچ نوع یهودی ستیزی یا تحریک علیه یهودیان در برنامه‌های درسی امارات یافت نشده است
آنچه در برنامه‌های درسی امارات حائز اهمیت است، این است که این کشور از آموزه‌های اسلامی برای ترویج این ارزش‌ها استفاده می‌کند؛ برای مثال سوره‌ها و روایاتی که بر صلح و مدارا با غیرمسلمانان اشاره داشته و داشتن یک زندگی مؤمنانه و پرهیزکارانه را ترویج می‌کند، در کتاب‌های درسی مورد تأکید قرار گرفته است. در این کتاب‌ها افراط‌گرایی و خشونت به عنوان یکی از ویژگی‌های اسلامی، به صراحت رد می‌شود و برعکس بر مدارا و احترام به ادیان دیگر به عنوان خصیصه‌ای اسلامی تأکید می‌شود
ظرف چند هفته پس از امضای توافقنامه ابراهیم، موضوع این توافق در سه کتاب درسی آموزشی در پایه‌های ششم و هشتم و دوازدهم گنجانده شد. در این پایه‌ها از دانش‌آموزان خواسته می‌شود که مقاله‌هایی در مورد تأثیرات مثبت این معاهده بنویسند. در کتب درسی، ضمن آموزش تعهد به آرمان فلسطین، بخشی که مسئله فلسطین را پایه درگیری‌ها در خاورمیانه می‌دانست حذف شده است
کتاب‌های درسی در مورد مسائل سیاسی و امنیتی منطقه رویکردی واقع‌گرایانه دارد. ایران به عنوان بازیگری متخصام معرفی می‌شود و در عین حال سعی می‌شود که راه‌های حل منازعه و ایجاد صلح آموزش داده شود. البته کتاب‌های درسی امارات نیز همچون سایر کشورها کامل نیست و برای مثال باید بیشتر در مورد محدودیت‌ها و تفکیک نقش‌های جنسیتی پرداخته شود
با توجه به این تغییرات، بی‌جهت نیست اگر می‌بینیم که در اولین سال برقراری روابط رسمی بین امارات و اسرائیل حجم معاملات تجاری بین دو کشور به 600 میلیون دلار رسیده و صدها هزار گردشگر علیرغم این بیماری همه‌گیر، بین دو کشور در رفت‌و آمد هستند. این را مقایسه کنید با سایر کشورهایی که با اسرائیل صلح کرده‌اند اما هنوز به این سطح از مبادله اقتصادی و فرهنگی نزدیک نشده‌اند. حمایت از صلح و تساهل مذهبی در برنامه درسی امارات، نشان دهنده تغییری چشمگیر در ارزش‌هایی است که امارات می‌کوشد به نسل بعد منتقل کند. آنچه می‌توان از برنامه درسی امارات آموخت این است که عادی سازی روابط در خلأ اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید در کلاس‌های درس حمایت شود
منبع: شورای آتلانتیک
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما