اینجا در صحرای نجد در شمال ریاض مردان در زمینی بایر و پر از گردوغبار درحال کار هستند اما پروژه بزرگ و جدید بن سلمان در این نقطه از عربستان، نه ساخت یک آسمان خراش که ایجاد یک جنگل است
تلاش برای کاهش پیامدهای تغییرات اقلیمی یک بازیگر جدید دارد: عربستان سعودی. البته برخی تردید دارند که دومین تولید کننده بزرگ نفت جهان که برای تحقق پروژه های بزرگ بن سلمان بیش از همیشه به پول نفت نیاز دارد، بتواند تعادل مناسبی بین این نیاز خود و مقابله با تغییرات اقلیمی برقرار کند
عبدالله عیسی (ابوابراهیم) که بر کار کاشت 30000 نهال نظارت دارد، می گوید: «سبز شدن این نهال ها به تلاش و صبر نیاز دارد»
ولی آیا می توان یک بیابان را سبز کرد و سبز نگه داشت؟ آیا دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان می تواند مبارزه با تغییرات اقلیمی را رهبری کند؟ پاسخ پادشاهی عربستان به هر دو سؤال مثبت است
یک دهه پیش یک مهندس کشاورزی در سعودی برای معکوس کردن روند بیابان زایی در محل زندگی خود، اقدام به کاشت نهال و بذرهای مختلفی کرد. پس از موفقیت او دولت عربستان در سال 2018 آن منطقه را پارک ملی الثادق نامگذاری کرد. اکنون با تشویق دولت و بودجه ای که برای این کار اختصاص داده، کاشت 170000 درخت در مرحله اول و 100000 درخت دیگر در مرحله دوم در دستور کار قرار گرفته است
در این صبح گرم فوریه ابوابراهیم یک بازدیدکننده دارد؛ عبدالله السبیحی محیط بان و درختکار از مرکز ملی پوشش گیاهی کشور ncvc یک سازمان دولتی که کار انجام پروژه های فضای سبز را بر عهده دارد
سبیحی با تحسین، میوه های قرمز یک درخت عناب 4 فوتی را نگاه می کند و می گوید: «نتایج خیره کننده ای حاصل کرده ایم. این میوه ها نشانه موفقیت این پروژه است»
یکی از دلایل موفقیت درخت کاری در این منطقه، ساخت صد حوضچه برای جمع آوری آب باران است که از سیلاب های زمستانی جلوگیری کرده و به غنی شدن سفره های آب زیرزمینی کمک می کند
ابوابراهیم می گوید «زمانی که شروع کردم، در کل منطقه تنها پنج درخت وجود داشت ولی وقتی فرزندانم بزرگ شوند اینجا جنگلی خواهد بود که می توانند به آن بروند»
کاشت میلیاردها درخت، استفاده از انرژی خورشیدی و تولید هیدروژن سبز، از کشوری که جزء غول های سوخت فسیلی است بعید به نظر می رسد اما عربستان جزء معدود کشورهایی است که منابع عظیمی دارد و با توجه به اینکه تصمیم گیری در دست یک نفر است، می تواند این پروژه را عملی کند
چندین دهه بود که عربستان توجهی به مسائل اقلیمی نداشت اما اکنون می گوید که راه های مقابله با تغییرات اقلیمی را پذیرفته است. البته پادشاهی هرگز نفت را رها نمی کند، به خصوص که برای تأمین مالی برنامه های اقتصادی و چشم انداز 2030 به پول نفت نیاز دارد
عربستان مدعی است که می تواند پروژه های سبزسازی را عملی کرده و در عین حال به تولید نفت و گاز به شیوه ای مسئولانه و کم کربن ادامه دهد
گرچه انتقادات زیادی نسبت به نیت واقعی بن سلمان از در پیش گرفتن این پروژه وجود دارد، ولی فعلا با میلیاردها دلاری که دولت برای جنگل کاری و پروژه های کاهش کربن اختصاص داده و حمایتی که از تحقیق و توسعه راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی در پیش گرفته است، انقلاب سبز عربستان در حال انجام است و البته پول مورد نیاز آن توسط درامدهای نفتی تأمین می شود
ابتکار سبز سعودی که زاییده افکار بن سلمان است، نوامبر گذشته توسط عربستان در حاشیه کنفرانس تغییرات اقلیمی در شرم الشیخ مصر رونمایی شد
مانند بسیاری از برنامه های ولیعهد، ابتکار سبز نیز پروژه ای بزرگ و جسورانه و تاحدی غیرممکن به نظر می رسد. کاشت 10 میلیارد درخت، تأمین 50% انرژی مورد نیاز کشور از طریق منابع تجدیدپذیر تا سال 2030، کاهش انتشار کربن به میزان 278 میلیون تن تا پایان این دهه، و رسیدن به کربن صفر تا سال 2060 جزءاهداف تعیین شده در ابتکار سبز است.
اما این پروژه محدود به عربستان نمی شود. سعودی تأثیرات فرامرزی تغییرات اقلیمی را درک کرده است و از این رو طرح خود را به دیگر مناطق خاورمیانه گسترش داده است
اگر اقدام مناسبی برای کاهش گازهای گلخانه ای صورت نگیرد، منطقه شمال آفریقا با سرعتی دوبرابر میانگین جهانی گرم می شود و پیش بینی می شود که دمای هوا تا سال 2050 تا 4 درجه افزایش یابد. گرمی هوا بیابان زایی، طوفان های گردوغبار و تبخیر منابع آبی را به همراه دارد
از این رو برنامه عربستان شامل کاشت حیرت آور 50 میلیارد درخت در سراسر خاورمیانه، کاهش 670 میلیون تن دی اکسید کربن در منطقه، کمک به کشورهای همسایه برای رسیدن به کربن صفر، تأمین سوخت پاک برای 730 میلیون نفر و تبدیل عربستان به قطب فناوری های جذب کربن و انرژی سبز در منطقه است
گرچه پروژه بن سلمان محقق نشدنی به نظر می رسد، ولی ولیعهد نشان داده است که تمایلاتش تنها در حد حرف نیست. هفت سال پیش او برنامه چشم انداز 2030 را اعلام کرد که ایجاد اقتصادی غیرنفتی و ساخت شهری آینده نگر جزء این برنامه بود. گرچه ممکن است این ضرب الاجل رعایت نشود ولی کار روی این پروژه شروع شده و تولید ناخالص داخلی غیرنفتی سعودی افزایش یافته است. بن سلمان در مورد ابتکار سبز نیز با جدیت در تلاش است تا آن را با همکاری محققان، مبتکران، کارشناسان محیط زیست، کارشناسان انرژی و کارآفرینان هرچه سریع تر به واقعیت مبدل کند
در تحقق پروژه ابتکار سبز تأکید شده است که تنها از گیاهان بومی استفاده شود زیرا این گونه ها بهتر می توانند در برابر تغییراتی اقلیمی در عربستان مقاومت کنند
برخی از مناطق عربستان موقعیت بهتری برای سبز شدن دارند؛ مثل جنگل های حرا در امتداد سواحل که انتظار می رود 10% از 10 میلیارد درخت مورد هدف را تشکیل دهد یا مناطق کوهستانی پوشیده از درختان ارس در جنوب که چند ماه بارندگی دارند
برای آبیاری درختان در مناطق خشک مرکزی و شمالی عربستان، روی آب حوضچه ها و آب های زیرزمینی در تابستان حساب باز شده است
به گفته سبیحی: «مدتها بود که ما در کشور شاهد بیابان زایی و از بین رفتن پوشش گیاهی بودیم اما هیچ حمایتی نداشتیم و این موضوع برای مقامات نگران کننده نبود. اکنون بودجه ای باورنکردنی داریم و از بالا پشتیبانی می شویم؛ حالا قادریم رؤیاهای خود را به واقعیت تبدیل کنیم»
عربستان برای حفاظت از پوشش گیاهی در برابر چرای دام و سوء استفاده انسان، قوانینی را تصویب کرده است که قطع درختان و چرای بیش از حد را جرم می داند. همچنین یک دادگاه ویژه جرایم محیط زیستی ایجاد شده است که متخلفان را جریمه می کند
اما شکست پروژه های جنگل کاری در برخی دیگر از کشورها باعث ایجاد تردیدهایی در داخل عربستان شده است. یکی از پروژه های مشابه، دیوار سبز چند میلیارد دلاری در آفریقا به طول 4000 مایل بود که سال 2007 برای مقابله با بیابان زایی و طوفان های برآمده از صحرای آفریقا راه اندازی شد اما علیرغم استقبال فراوان، به دلیل بودجه ناکافی هرگز تکمیل نشد و حدود 80% درختان کاشته شده به دلیل کمبود آب و گرمای سوزان مردند
یکی از درس هایی که کشاورزان سعودی از این شکست می گیرند نظارت مداوم بر نهال ها است
مرکز مطالعات و تحقیقات نفت ملک عبدالله که به مدت سه دهه در کار تحقیق و تولید فناوری های مربوط به نفت و گاز بوده، اکنون تحقیقات مربوط به انرژی های سبز را رهبری می کند
فهد العجلان رئیس این مرکز می گوید: «عربستان می خواهد نه تنها در سطح داخلی که در سطح منطقه ای به بازیگری مهم در این عرصه تبدیل شود»
در این راستا یکی از اهداف عربستان سرمایه گذاری در تولید هیدروژن سبز، کاهش اتکا به انرژی های تولید شده با سوخت فسیلی و جایگزین کردن انرژی های خورشیدی و بادی است. اکنون چهار نیروگاه که به طور کامل از انرژی های تجدیدپذیر خورشید و باد برای تولید هیدروژن سبز استفاده می کنند، در عربستان وجود دارند
ژاپن و کره جنوبی علاقه خود را به واردات هیدروژن سبز از عربستان ابراز کرده اند
پرنسس نورا بن ترکی آل سعود از مشاوران توسعه پایدار پادشاهی است. شرکت او به مشتریان اعم از سازمان های دولتی و استارت آپ های کوچک در اتخاذ شیوه های سازگار با محیط زیست مانند بهره وری انرژی و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و مواد کم کربن کمک می کند. به گفته وی «اعلام ابتکار سبز سعودی جوانان این کشور را در مورد کارهایی که می توانند در این زمینه انجام دهند، همچون کاشت درخت علاقه مند و هیجان زده کرده است»
یکی از اماکن گردشگری که ماه فوریه آغاز به کار کرد ذخیره گاه طبیعی ملک سلمان در شمال عربستان بود. از بازدیدکنندگان دعوت می شود به جای پرداخت هزینه های کمپینگ و ورودی 20 درخت بکارند
اما شاید بتوان بزرگترین بخش تلاش های سبز عربستان را جذب و ذخیره کربن دانست. این فناوری ها شامل جذب مستقیم کربن از آسمان و کاهش انتشار دی اکسید کربن در صنعت، حمل و نقل و تولید هیدروکربن می شود. این کربن زدایی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و رسیدن به هدف محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه صورت می گیرد. هم اکنون آرامکو غول نفتی سعودی یک مرکز جذب کربن در جبیل ساخته است که می تواند تا سال 2027 سالانه 9 میلیون تن دی اکسید کربن ذخیره کند و تا سال 2035 این رقم به 44 میلیون تن برسد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما