هر دو هفته یکبار «زکیه البخیت» به کتابخانه ای در جده می رود و با دستگاه فکس، نامه ای به دستگاه امنیتی عربستان می فرستد و می خواهد وسایل شوهرش در دورانی که وی در زندان بود، اسناد بانکی که از خانه شان برداشته شده و بیش از هزار کتاب که به شوهرش تعلق داشته را به او بدهند. اما آنچه خانم البخیت بیش از همه به بازگرداندنش اصرار دارد، جسد شوهرش است.
خانم البخیت قبل از آنکه تلاش هایش به خاطر انتشار کرونا و قرنطینه در عربستان مختل شود، مصاحبه ای با ما انجام داد و در آن مصاحبه عنوان کرد که حتی اگر یک میلیارد سال طول بکشد، ناامید نمی شود و به بیان مطالباتش ادامه می دهد «می خواهم او را در مکانی که شایسته اش هست دفن کنم، نه مثل آدمهای مجهول الهویه یا کسی که مرتکب جرایم شنیعی شده است».
عربستان دو سال پیش «عباس الحسن» را به جرم خیانت و اتهاماتی دیگر، در دادگاهی که به گفته گروههای حقوق بشری اشکالات زیادی داشت، محکوم نمود و گردن زد. همزمان با وی 37 زندانی دیگر نیز اعدام شدند، اما دولت از بازگرداندن 33 جسد خودداری کرد و درخواست مکرر خانواده هایشان را نادیده گرفت و خودش اجساد را دفن نمود. دولت هنوز توضیح نداده که چرا از بازگرداندن اجساد خودداری کرده است. سفارت عربستان در واشنگتن هم تاکنون پاسخی به درخواست فعالان حقوق بشری و رسانه ها -در خصوص چرایی عدم تحویل جنازه ها- نداده و تنها گفته که درحال بررسی این درخواست است.
اما فعالان حقوق بشر و اعضای خانواده کشته شدگان می گویند که بدگمانی شان نسبت به این عمل عربستان از این رو است که همه 33 جسدی که از تحویلشان خودداری شده است، مردانی از اقلیت شیعه کشور هستند؛ اقلیتی که با دولت رابطه پرتنشی دارند. تحویل جنازه ها می توانست مراسم تشییع و خاکسپاری آنان را به حرکتی اعتراضی علیه دولت بدل کند و آرامگاه آنان ممکن بود به مکان هایی مقدس برای شیعیان بدل شود. به گفته «علی ادوبیسی» بنیانگذار سازمان حقوق بشر سعودی در اروپا که لیستی از اجسادی که به خانواده ها تحویل داده نشده، تهیه کرده است «عدم تحویل اجساد، بخشی از چرخه آزار و اذیت مقامات عربستان علیه جامعه شیعه کشور است».
از آغاز سال 2016 تا پایان سال 2019 حداقل 84 مرد شیعه سعودی اعدام شده یا در حملات نیروهای امنیتی سعودی کشته شدند و هیچیک از این 84 خانواده، جسد عزیزانشان را تحویل نگرفته اند. به گفته «هریت مک کلوچ» معاون Reprieve که یک گروه حقوق بشری در لندن است «عدم تحویل اجساد اعدام شدگان، نشان دهنده تحقیر حاکمیت قانون و اصول بنیادین انسانی توسط مقامات سعودی است؛ آنها حقوق بین الملل و حقوق اسلام را هر زمان که برای خود مناسب بدانند نقض می کنند و باور دارند که مصون هستند و کسی آنها را بازخواست نمی کند».
سازمان ملل نسبت به تصمیم عربستان در اعدام حسن (مردی که در کار تجارت و واردات و صادرات بود) اعتراض کرد و محکومیت او را زیر سؤال برد و گفت این محکومیت طی محاکمه ای ناعادلانه و بر اساس شواهدی سؤال برانگیز همچون اعتراف زیر شکنجه انجام شده است.
تا یکماه قبل خانم بخیت علاوه بر زدن فکس، بارها با سازمان های دولتی و زندانیان دیدار و گفتگو کرد بدان امید که کسی پیدا شود و در بازگرداندن جسد شوهرش به او کمک کند. در یکی از تماس های تلفنی که وی چهار ماه پیش داشت، به او گفته شد که نمی توان جسد را به او برگرداند زیرا هشت ماه از دفن شوهرش گذشته و جسد متلاشی شده است اما خانم بخیت می گوید: «ما مسئولیت کندن قبر را بر عهده می گیریم، خودمان جسد را جابه جا می کنیم و در مکانی که درخور شوهرم است او را دفن می کنیم و مراسمی که لیاقتش را دارد برای او می گیریم؛ تنها چیزی که از دولت می خواهم این است که به من بگویند او کجا دفن شده است»
اسلامی که عربستان -با جمعیتی که اکثرا سنی مذهب هستند- به آن باور دارد، سختگیرانه ترین و تندروانه ترین تفسیر از اسلام است و بسیاری از سنی های افراطی در آن کشور، شیعیان را مرتد و بدعت گذار می دانند. شیعیان عربستان که مدتهاست به حاشیه رانده شده اند، از دولت ناراضی هستند. گرچه مقامات سعودی می گویند گام هایی را برای کاهش تنش و نزدیکی بیشتر با شیعیان، از طریق برقراری ارتباط با رهبران و روحانیان شیعه در سالهای اخیر برداشته اند، اما دولت و بسیاری از سنی ها به شیعیان با دیده شک می نگرند و آنان را هوادار و حتی جاسوس ایران می دانند.
دو کشور ایران و عربستان، حامی گروههای رقیب در جنگهای داخلی سوریه و یمن هستند و برای کسب نفوذ و تاثیرگذاری بیشتر در جاهای دیگر منطقه برای نمونه عراق و لبنان باهم رقابت می کنند و به تنش های فرقه ای بین سنی و شیعه در خاورمیانه دامن می زنند. شکاف بین این دو کشور سال 2016 و با اعدام چهار فعال سیاسی شیعه از جمله شیخ باقر النمر توسط عربستان تشدید شد. آقای نمر، پنج سال قبل از اعدام خود، به دلیل رهبری اعتراضات ضد دولتی در استان شیعه نشین شرقی عربستان، به شخصیتی شناخته شده تبدیل شد. اقدام عربستان در اعدام این روحانی برجسته، نه تنها خشم شیعیان آن کشور را در پی داشت، که مردم ایران، عراق، لبنان و بحرین -که تعداد شیعیان در این کشورها چشمگیر است- را نیز به جوش آورد. جسد آقای نمر به خانواده اش تحویل داده نشد.
به گفته ادوبیسی که خودش اهل استان شیعه نشین شرقی است و سابق بر این در عربستان زندانی سیاسی بوده است «اگر آنها جسد نمر را تحویل می دادند، تمام مناطق شیعه نشین به خیابان ها می امدند و آرامگاه کشته شدگان به مکان هایی برای زیارت مردم تبدیل می شد و قبور آنان نماد مقاومت و الهام بخش سایر شیعیان می گشت». «آدام کوگل» معاون بخش خاورمیانه دیده بان حقوق بشر نیز می گوید «این تفسیر سختگیرانه از اسلام که در عربستان رایج است و حرمت آرامگاهها و حرم ها را شکلی از بت پرستی می داند، می تواند نشان دهد که چرا دولت از بازگرداندن اجساد امتناع می کند. اما موضوع می تواند فراتر از این هم باشد و شاید مقامات نگرانند که قبرها مکانی شود برای گردهمایی شیعیان و نقطه آغاز اعتراضات بعدی انان؛ اما در مجموع، همه اینها نشانه عدم رواداری نسبت به جامعه شیعه در عربستان است».
روزهای خانم بخیت با فکر اینکه چگونه جسد شوهرش را بازپس گیرد می گذرد. حسن به او گفته بود که اگر اتفاقی برایش افتاد، او چهار فرزندش را برداشته، به خارج برود و درخواست پناهندگی دهد؛ اما بخیت می گوید که نمی تواند چنین کاری کند «مادامی که جسد او را نگرفته ام نمی توانم بروم». صدایش هر زمان که در مورد برنامه هایش و لزوم بازپسگیری جسد شوهرش حرف می زند قوی تر می شود «برای او مراسم بزرگداشت برگزار خواهم کرد؛ او شهید است و باید مراسمی که درخور شأن اوست برگزار شود، یک مراسم تشییع و تدفین محترمانه».
به عقیده بخیت یکی از دلایل امتناع دولت از تحویل اجساد، شکنجه خانواده هاست و دلیل دیگر، ترس است. «اگر اجساد را برگردانند، در جامعه بین الملل آنان را به عنوان دولتی که دست به کشتار معترضان می زند می شناسند و آگاهی در مورد میزان بی عدالتی در عربستان افزایش خواهد یافت؛ این برای عربستان شکست است.»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما