عراق پسا داعش و جامعه ای در حال تغییر

 به نوشته خبرگزاری قنطره:

کم‌کم، بغداد به وضعیت عادی باز می‌گردد. با خروج تروریست های داعش از خاک عراق، تحولات زیادی در شهر هشت میلیون نفری بغداد، درحال وقوع است. بسیاری از دیوارهای بتنی که در دهه‌ی گذشته برای محافظت از اماکن عمومی و خصوصی ساخته شده بودند، اکنون تخریب شده‌اند و در اقدامی مهم، منطقه سبز بغداد که پارلمان، وزارت خانه ها و سفارت خانه ها در آن واقع شده است، به روی عموم مردم باز شده و همگان اجازه رفت و آمد در آن منطقه را پیدا کرده اند.

در راستای همین تحولات، به تازگی اولین کافه‌ی مختص بانوان در بغداد افتتاح شده است و زنان می توانند در آن بدون همراهی مردان، بدون حجاب و به دور از مزاحمت‌های رایج خیابانی، یکدیگر را ملاقات کنند. آدرا عادل عبید، مالک کافه‌ی «لافمه» که47 سال سن دارد، در سخنانی پیرامون وضعیت اماکن عمومی در عراق می‌گوید: «پدران راضی نیستند که دخترانشان به کافه‌هایی بروند که مردان در آن‌جا می شینند و قلیان می کشند». در کافه خانم عبید نیز به مشتریان قلیان عرضه می شود اما آماده کردن قلیان توسط کارکنان زن کافه انجام می گیرد و دختر20 ساله‌ خانم عبید، نیز کوکتل، شامپاین بدون الکل و دیگر نوشیدنی‌ها و تنقلات را سرو می‌کند. عادل عبید می‌گوید «حتی اگر قرار باشد آن گونه که در سایر فروشگاه‌ها و کافه‌های عراق مرسوم است، نگهبانی برای کافه‌ام، استخدام کنم، آن نگهبان قطعاً یک خانم خواهد بود». وی ادامه می دهد: «بعضی از مردان از این که این کافه ویژه‌ی بانوان است، عصبانی و ناخشنودند و برخی نیز ما را متهم به فروش مخفیانه‌ی الکل و مواد مخدر می‌کنند».

با وجود اینکه کافه‌ی لافمه در برجی که یک ورزشگاه مردانه و چند رستوران در آن قرار دارد واقع شده و تنها یک آسانسور در این برج تعبیه شده است؛ اما هیچ مردی تا به امروز به این کافه، پای نگذارده است. مشتریان عادل عبید، اغلب بانوانی از طبقات متوسط ​​و بالای جامعه هستند که جشن تولد، فارغ‌التحصیلی و میهمانی‌های زنانه خود را در این مکان، برگزار می‌کنند.

عادل عبید می‌گوید «پنج سال پیش، توان بازگشایی کافه را نداشتم؛ مردم در ترس و هراس به سرمی‌بردند. اما در حال حاضر، محدودیت ها کمتر شده و این بدان معناست که زنان می توانند کسب و کار خود را داشته باشند». خانم عبید در کنار کار خود در کافه، سیستمی را برای جمع‌آوری باقی‌مانده‌ی غذای رستوران‌ها و تغذیه‌ی 190،000 فقیر و آواره ترتیب داده است؛ که گرچه به دلیل کمبود بودجه، فعلا مجبور به توقف موقت این فعالیت شده، ولی به دنبال حمایت مالی ثروتمندان بغدادی است تا این فعالیت خداپسندانه را ادامه دهد.

عادل عبید تنها کارآفرین زن بغداد نیست؛ با خروج داعش و برقراری ثبات سیاسی، بانوان عراقی بدنبال سهم خود از فضای عمومی شهرها هستند. در محله منصور، محله‌ای که کافه‌ لافمه در آن واقع است، اکثر کافه‌ها و رستوران‌ها مختلط هستند و زنان نیز در کنار مردان قلیان می کشند.

باد تغییر در خیابان‌ها نیز وزیدن گرفته است. زنان به جای حجاب های مشکی، لباس های رنگارنگ می پوشند و بسیاری از دختران جوان، روسری از سر بر داشته اند. مری الخفاجی یکی از این دختران است؛ او که بیست سال دارد، به تازگی با مصطفی العنی ازدواج کرده و بدون حجاب درحالیکه تی شرت و شلوار جین بر تن دارد، به همراه همسرش در یکی از باغ های معروف بغداد قلیان می کشد. ازدواج آنها نیز یکی دیگر از نشانه‌های فضای در حال تغییر بغداد است؛ چرا که او شیعه و همسرش سنی‌مذهب است و این موضوعی است که اگر چند سال اخیر رخ می داد مشکلات زیادی برای آنها ایجاد می کرد. در واقع، از زمانی که عراقی‌ها برای مبارزه با داعش با یکدیگر متحد شده‌اند، ازدواج پیروان مذاهب مختلف در این کشور باب شده و در میان جوانان بغداد به امری عادی بدل شده است.

چنانکه این زوج جوان می گویند: «قبل از سقوط صدام در سال 2003، ازدواج پیروان فرق و مذاهب مختلف بین عراقی ها، امری عادی بود. اما با روی کار آمدن نظام جدید، کشور شاهد تقسیم‌بندی مردم براساس اعتقادات و آیین شان شد و همین امر به نزاع داخلی بین فرقه‌های مختلف و در نهایت ظهور اسلام رادیکال و داعش انجامید. در نتیجه والدین، فرزندان خود را ترغیب می کردند تا با افرادی هم مذهب و هم مرام خود ازدواج کنند. اما پس از خروج داعش، بسیاری از عراقی‌ها با پشت سر گذاشتن آن دوران، به عادات و باورهایی که پیش از فاصله افتادن بین فرق مختلف وجود داشت بازگشتند»

در ازدواج‌هایی که به سبک سنتی صورت می‌گیرد، والدین شریک زندگی فرزندان خود را انتخاب می‌کنند، اما این زوج جوان در محل کار خود در شرکت مخابرات با یکدیگر آشنا شدند. این موضوع، تنها خاص آنها نیست و امروزه بسیاری از جوانان عراق، در محل کار، تحصیل و یا مؤسسات و کارگاه‌های آموزشی، با یکدیگر آشنا می‌شوند.

شبکه‌های اجتماعی نیز با ارائه‌ی شیوه‌های جدید آشنایی و برقراری ارتباط دوستانه، در ایجاد چنین تغییراتی در جامعه سنتی عراق، سهم به سزایی داشته‌است. یکی از راههای شناخت مذهب افراد در عراق نام خانوادگی آنهاست و با توجه به اینکه اکثر کاربران شبکه‌های اجتماعی نام خانوادگی واقعی خود را استفاده نمی کنند، بدون آگاهی از مذهب دوستان مجازی خود، با آنان وارد رابطه می شوند؛ با گذشت زمان چه بسا این رابطه دوستانه جدی تر شده و به عشق و ازدواج ختم می گردد.

مصطفی العنی در خصوص نقش شبکه های اجتماعی در تغییر و تحولات اخیر عراق خاطرنشان می‌کند: «رسانه‌های اجتماعی جوانان را به نگاه انتقادی تشویق می‌کنند. جوانان عراق چه شیعه و چه سنی، نسبت به نقش مذهب و احزاب سیاسی مذهبی در جامعه انتقاد دارند. با این حال، ازدواج بین پیروان مذاهب مختلف، آن‌گونه که در بغداد طبیعی و متداول است، در مناطقی که از پایتخت دور بوده و سنت هنوز در آنجا نقش پررنگی ایفا می کند رایج نیست.»

از دیگر معضلات پیش روی ازدواج بین مذاهب، سیستم ازدواج است؛ زوجین، هنگام ثبت ازدواج خود باید تعیین کنند که می خواهند ازدواجشان را تحت چه دینی به ثبت برسانند. دلیل تعیین دین در ثبت ازدواج از آن رو است که قانون خانواده از جمله قوانین ارث و طلاق در ادیان و مذاهب مختلف، متفاوت است.

اگرچه قانون طلاق در مذهب شیعه برای زنان کمی بهتر از قانون اهل سنت است، این زوج جوان ازدواج خود را تحت مذهب اهل سنت ثبت نمودند. الخفاجی می‌گوید: «به من در دادگاه توصیه شد که این کار را نکنم، اما من اهمیتی ندادم.»

اما حنا ادوار، رئیس انجمن آمال عراق، دلیل اصلی تغییر و تحولات اخیر عراق را بهبود وضع امنیت پس از خروج داعش از این کشور می داند و می‌گوید: «بهبود اوضاع، اثر روانی خود را بر روی مردم گذاشته و باعث شده که آنان خواستار حذف تمام موانع و محدودیت ها شوند. زنان جوان نیز با خود می‌گویند حال که زندگی عادی به عراق بازگشته است، می توانند روسری‌ها را از سر برداشته و نقش فعال تری در جامعه ایفا کنند و خانواده‌هایشان هم با این موضوع موافقند.»

خانم ادوار می افزاید: «والدین می‌دانند که فرزندانشان نیاز به آزادی بیشتری دارند و همین امر منجر به اختلاط مردان و زنان جوان در کافه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات و کارگاههای اموزشی شده است. دختران پیش از این، همیشه با پدر یا برادر خود به سفر می‌رفتند، ولی اکنون والدین به آنها اجازه می‌دهند که تنها به بصره و اربیل سفر کنند. حتی در جریان نبرد علیه داعش، ما تیم‌هایی مختلط، متشکل از مردان و زنان جوان داشتیم که برای پشتیبانی از غیرنظامیان تشکیل شده بودند. زنان بار دیگر به صحنه تئاتر بازگشته و به ایفای نقش می‌پردازند. آنها در محافل عمومی علیه ازدواج‌های اجباری صحبت می‌کنند و به عرف‌شکنی و پای نهادن بر سنت‌های فرقه‌ها و قبیله‌هایی که بدان‌ها تعلق دارند، می‌پردازند.»

در پایان خانم ادوار این تحولات جدید را ثمره‌ی محرومیت از آزادی‌هایی می داند که داعش در دوران حضور خود در عراق بر جوانان تحمیل کرده بود.

https://en.qantara.de/content/iraq-post-islamic-state-baghdad%CA%B9s-new-era-of-freedom?nopaging=1

 *مترجم: ط. مکارمی (با این توضیح که ترجمه این مقاله به معنای تأیید دیدگاههای مطرح شده در آن نیست و صرفا جهت آگاهی بیشتر خوانندگان صورت گرفته است)