ایران، ترکیه و روسیه برای پر کردن خلأ دیپلماتیک و نظامی موجود در افغانستان که در پی خروج نظامیان آمریکا و پیشروی نظامی طالبان ایجاد شده است، به تکاپو افتاده اند
در تهران جواد ظریف با مذاکره کنندگان طالبان دیدار کرد تا در مورد برنامه های آینده آنان بحث و گفتگو کند. در پایان این دیدار بیانیه مشترکی صادر شد که در آن بر عدم حمایت طالبان از حمله به شبه نظامیان، مدارس، مساجد و بیمارستان ها تأکید شده و خواهان مذاکره و توافق بین گروههای افغان در خصوص آینده افغانستان شده بود
هیأت طالبان را در این مذاکرات عباس استانکزی –مذاکره کننده ارشد و رئیس دفتر سیاسی این گروه در قطر- رهبری می کرد؛ رهبری تیم مذاکره کننده دولت را نیز معاون سابق رئیس جمهور یونس قانونی عهده دار بود. سه هیأت دیگر از افغانستان همزمان در تهران حضور داشتند. فعالیت دیپلماتیک تهران نشان از ترس این کشور از بروز جنگ داخلی درازمدت در نقاط مرزی افغانستان دارد
طبق براوردها حدود یک ملیون نفر از افغان ها برای فرار از جنگ و زندگی زیر سلطه طالبان، روانه مرزها خواهند شد. در شبکه های اجتماعی فیلم هایی منتشر شد که نیروهای امنیتی افغان را در حال ترک دو گمرک مرزی در اسلام قلعه و فراه در مرز با ایران نشان می داد. با توجه به اینکه تقریبا 700 کیلومتر از مرز مشترک دو کشور در دست طالبان است، ایران چاره ای جز اینکه نقشی فعال در این ماجرا ایفا کند ندارد
هم اکنون ایران میزبان 780,000 پناهنده ثبت شده افغان است و بین 2.1 و 2.5 میلیون افغانِ فاقد مدرک نیز در این کشور زندگی می کنند
روسیه نیز می خواهد مطمئن شود که طالبان از مرزهای شمالی افغانستان به جمهوری های شوروی حمله نخواهد کرد
در اقدامی دیگر که برای جلب رضایت آمریکا و پیشبرد منافع آنکارا طراحی شده، ترکیه به شکل مشروط پیشنهاد داده است که نیروهای خود را برای محافظت از فرودگاه بین المللی کابل در آنجا مستقر کند.
ترکیه از بروز موج جدید مهاجرت می ترسد و ممکن است ایفای این نقش نظامی توسط خود را راهی برای بهبود رابطه اش با آمریکا ببیند
در داخل ایران در خصوص نحوه برخورد با طالبان اختلاف نظر هست؛ برخی از تحلیلگران می گویند فرار مردم از طالبان و مهاجرتشان به ایران، ممکن است به نفع اقتصاد کشور باشد.
سعید لیلاز اقتصاددان و مشاور در دولت های سابق می گوید «ایران با بحران کاهش جمعیت روبرو است. من معتقدم بهترین، نزدیک ترین و کم هزینه ترین راه برای غلبه بر این بحران، پذیرش مهاجر از افغانستان است. مهاجران افغان به بحران پیری و اقتصاد کشور کمک می کنند؛ ضمن اینکه ثبات در افغانستان برای امنیت ملی ما مهم است. طالبان بدون حمایت سیاسی، نمی توانستند تا بدین جا سرپا بمانند. حالا این گروه می تواند منافع دیپلماتیک منطقه ای ایران را تأمین کند. این طالبان، طالبان قبل نیست و فهمیده است که باید با جهان تعامل داشته باشد و با کشورهای منطقه همکاری کند»
رسول موسوی مدیرکل دفتر غرب آسیا در وزارت خارجه ایران نیز به شکل محتاطانه تری با نظر لیلاز همراهی می کند «طالبان هم از همین مردم هستند و از جامعه سنتی افغانستان جدا نمی باشند. بعلاوه آنها قدرت نظامی دارند؛ آمریکا در جنگ با این گروه شکست خورد و دیگر نمی تواند به عملیات نظامی خود علیه طالبان ادامه دهد»
چرا هرج و مرج افغانستان زنگ خطری برای رهبران تاجیکستان و روسیه است؟
افزایش درگیری ها در شمال افغانستان، همسایگان این کشور را در آسیای میانه به تکاپو انداخته است تا جنگ را از مرزهای خود دور نگه دارند.
با پیشروی نیروهای طالبان حداقل 1500 سرباز افغان به مرزهای تاجیکستان گریختند و از آنجا با هواپیما به کابل فرستاده شدند. بیش از 1000 پناهنده که بیشتر آنها را زنان و کودکان تشکیل می دهند نیز روانه مرز تاجیکستان شده اند. مقامات تاجیکستان از هجوم سیل مهاجر به مرزهای خود می ترسند. ازبکستان که با افغانستان مرز مشترک دارد، اقدام به ایجاد اردوگاهی بیرون شهر ترمز کرده تا پناهجویان احتمالی را انجا اسکان دهد.
در همین حال فیلم های منتشر شده، جنگجویان طالبان را درحالی نشان می دهد که کنترل پل اصلی مرزی که روی رودخانه پیانیج در بندر شیرخان قرار دارد را در دست گرفته اند. این پل که افغانستان را به تاجیکستان متصل می کند، درآمد گمرکی چشمگیری را برای این گروه دارد. این پل که با بودجه 37 میلیون دلاری که از طرف آمریکا تأمین شده بود، ساخت شد و سال 2007 افتتاح گشت، دروازه اصلی شمال افغانستان برای کامیون های حمل بار است
تاجیکستان و سایر همسایگان افغان از چه می ترسند؟
آنان می ترسند که اوضاع به سرعت از کنترل خارج شود.
تاجیکستان فقیرترین کشور در شوروی سابق است، لذا اتکای زیادی به حمایت روسیه و میزبانی از پایگاه نظامی عظیم آن کشور با 7000 پرسنل دارد. وزیر خارجه روسیه سرگی لاوروف روز جمعه نگرانی خود را از احتمال گسترش جنگ به تاجیکستان ابراز داشت؛ اما اضافه کرد، مادامی که جنگ در داخل مرزهای افغانستان باشد، روسیه در آن دخالتی نمی کند
حسن سلطانوف یک مقام تاجیک روز چهارشنبه گفت که بعید است تاجیکستان بتواند مرز خود را با افغانستان بدون کمک CSTO (سازمان پیمان امنیت جمعی) –که یک اتحاد نظامی منطقه ای به رهبری روسیه است- کنترل کند؛ لذا تاجیکستان از اتحادیه تقاضای کمک کرده است «با توجه به وضعیت کنونی منطقه و صعب العبوری و کوهستانی بودن بخش هایی از مرز با افغانستان، مقابله ما با این چالش به تنهایی سخت است»
تاجیکستان و همسایگان دیگرش که با افغانستان مرز مشترک دارند، از افزایش اسلام گرایی افراطی در کشورهای خود از جمله بین تاجیک ها و ازبک ها می ترسند.
تاجیکستان چگونه می تواند مرزهایش را کنترل کند؟
امام علی رحمانوف رئیس جمهور تاجیکستان، با ولادیمیر پوتین و سایر رهبران کشورهای منطقه تلفنی گفتگو کرد. رحمانوف 20000 سرباز ذخیره را نیز برای حفاظت از مرز روانه ساخت
پوتین قول داد که روسیه در صورت نیاز، از حمایت مستقیم از تاجیکستان دریغ نکند و افزود که CSTO نیز آماده واکنش است. روز سه شنبه ارتش روسیه در تاجیکستان رزمایش نظامی برگزار کرد
چرا ارتش روسیه در تاجیکستان است؟
مرز مشترک 840 مایلی تاجیکستان با افغانستان، همیشه دستخوش مشکلات بوده است. این مسیر دهه هاست که مسیر قاچاق مواد مخدر است؛ قاچاقچیان با عبور از گردنه های باریک و صعب العبور کوهستانی، به مرزبانان فقیر تاجیک رشوه داده و از مرز عبور می کنند. سالهاست که روسیه نگران سیل ورود اسلام گرایان افراطی و مواد مخدر به منطقه است. ارتش روسیه تا سال 2005 در مرز تاجیکستان مستقر بود و حالا به گفته تحلیلگران قرار است این اقدام بار دیگر تکرار شود
روسیه آسیای میانه را همراستا با سیاست های خود می بیند؛ لذا در میانه خبرهایی که حاکی از تصمیم آمریکا برای حضور نظامی جدیدی در آسیای میانه است، پوتین در برابر این حضور مقاومت می کند
طالبان چه می گوید؟
در طول مذاکراتی که روز پنجشنبه در مسکو جریان داشت، هیأت طالبان به مقامات روس قول دادند که این گروه تهدیدی برای کشورهای عضو CSTO نخواهد بود و در کنفرانس خبری، نماینده طالبان محمد سهیل شاهین اضافه کرد که طالبان با نیروهای وابسته به داعش خواهد جنگید و آنان را «بیگانه» خواند «ما تضمین می کنیم که خاک کشورمان علیه هیچ کشور ثالثی مورد استفاده قرار نخواهد گرفت». شاهین این را هم گفت که این گروه، کسانی را که برای ارتش آمریکا کار می کردند، هدف قرار نمی دهد
سخنگوی کاخ کرملین نیز گفت «این تماس ها برای جلوگیری از وخامت اوضاع در افغانستان و مرزهای تاجیکستان ضروری است»
موضع روسیه چیست؟
روسیه ایالات متحده را مقصر می داند. لاوروف که خود سال 2019 در جریان دیدار با مقامات طالبان در مسکو، خواهان خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان شده بود، حالا از واشنگتن به خاطر این خروج عجولانه انتقاد می کند
وی روز چهارشنبه گفت «اوضاع به سرعت رو به وخامت است؛ این به خاطر خروج عجولانه آمریکا و نیروهای ناتو است که در طول دهه ها استقرار و فعالیت در خاک افغانستان، نتوانستند اوضاع را در آنجا تثبیت کنند»
وی افزود واشنگتن خطر تروریسم را در منطقه افزایش داده و خروج ارتش آن کشور از افغانستان، نوعی اعتراف به شکست است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما