نابردباری مذهبی در اندونزی

ماه ژوئن مقامات اندونزی شش کارمند یک باشگاه تفریحات شبانه را به جرم توهین به مقدسات متهم کردند. این باشگاه یک تبلیغ آنلاین برای نوشیدنی‌های الکی ارائه کرده بود و از نام محمد و ماریا برای مردان و زنان استفاده کرده بود. استفاده از نام پیامبر اسلام خشم پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان را برانگیخت

بر اثر فشارها، یکی از سهامداران باشگاه با رئیس شورای علمای اندونزی –بالاترین نهاد روحانی مسلمان در این کشور- دیدار کرد و به خاطر توهین به جامعه مسلمان عذرخواهی نمود. این شش کارمند اکنون به اتهام توهین به مقدسات و نقض قانون اینترنت در اندونزی منتظر محاکمه هستند و اگر مجرم شناخته شوند با 15 سال زندان مواجه خواهند شد

این اولین بار نیست که در اندونزی قانون توهین به مقدسات برای زندانی کردن مردم مورد استناد قرار می‌گیرد. گرچه این کشور می‌‌کوشد خود را اهل تساهل در جهان اسلام معرفی کند، ولی اقلیت‌های مذهبی همواره باید هوشیار باشند تا همچون قضیه کارمندان این باشگاهِ تفریحی، مورد اتهام قرار نگیرند

آزادی‌‌های مذهبی در قانون اساسی اندونزی به رسمیت شناخته شده ولی اقلیت‌های مذهبی و آتئیست‌ها روز به روز با تبعیض‌های بیشتری مواجه می‌شوند. خانه‌هایشان به آتش کشیده می‌شود، اجازه آموزش دین خود را ندارند و دولت آنها را به رسمیت نمی‌شناسد  

اندونزی سال 1945 از هلند استقلال یافت و ایدئولوژی‌ خود را بنیان گذاشت که اصل اول آن اعتقاد به خدای یگانه و اصل پنجم آن عدالت اجتماعی برای همه است. اما از آنجا که87% جمعیت اندونزی مسلمان هستند، در عمل تنها یک دین واقعا اهمیت دارد و ان اسلام است

تقریبا همه مسلمانان اندونزی سنی هستند و سایر فرقه‌های اسلامی همچون احمدیه و تشیع با مشکلاتی از سوی اسلام‌گرایان سیاسی روبرو هستند. به گفته آندریاس هارسنو پژوهشگر حقوق بشر: «اسلام‌گرایان سیاسی می‌خواهند دولت اسلامی ایجاد کرده و قوانین شریعت را در اندونزی اجرا کنند حال آنکه تفسیری که این گروه از قوانین شریعت دارند، مستلزم تبعیض علیه غیرمسلمانان، مسلمانان غیرسنی، زنان و دگرباشان جنسی است»

اسلام از طریق استان آچه در شمال غربی جزیره سوماترا در قرن سیزده به اندونزی وارد شد. امروزه آچه تنها استان اندونزی است که قوانین شریعت در آن اجرا می‌شود

در حال حاضر دو قانون است که امکان تبعیض علیه غیرمسلمانان و مسلمانان غیرسنی را فراهم می‌کند: قانون توهین به مقدسات و قانون هماهنگی مذهبی. به گفته هارسنو این دو قانون منجر شده است که اکثریت سنی کشور به اقلیت‌ها ظلم کنند

در قانون توهین به مقدسات تنها شش دین –اسلام، مسیحیتِ پروتستان، مسیحیتِ کاتولیک، بودیسم، هندوئیسم و کنفوسیوس- به صراحت ذکر شده و مورد حمایت قرار گرفته است. تفسیری که از این قانون می‌شود این است که اندونزی تنها شش دین را به رسمیت می‌شناسد. هرکس این قانون را نقض کند تا پنج سال به حبس محکوم می‌شود

البته دولت وجود مذاهب دیگر را تا زمانی که پیروانش هیچ قانونی را نقض نکنند، مجاز می‌داند. این کشور دارای 245 دین بومی با بیش از 400000 پیرو است ولی پیروان این مذاهب جزء آسیب‌پذیرترین گروه‌های اقلیت در اندونزی هستند

هر اندونزیایی باید در سن 17 سالگی دین خود را در کارت ملی‌اش قید کند. البته سال 2006 قانونی تصویب شد که به موجب آن اجبار به درج دین در کارت از بین رفت اما تنها تعداد کمی از مردم از وجود چنین قانونی آگاه هستند

از سوی دیگر افرادی که دین خود را اعلام نمی‌کنند از سوی برخی روحانیون و مقامات، انگ بی‌خدایی می‌خورند و در معرض اتهام کفرگویی قرار دارند. به گفته هارسنو «هر چیزی ممکن است شما را متهم به کفرگویی کند. اگر به صدای بلندِ بلندگوهای مسجد اعتراض کنید، مرتکب کفرگویی شده‌اید یا اگر برای اهداف سیاسی خود از قرآن صحبت کنید، کفر گفته‌اید»

اگر افراد بدون اینکه به یکی از این شش دین اعتقاد داشته باشند یکی از آنها را به عنوان دین خود برای ثبت در کارت ملی انتخاب کنند، به جعل هویت متهم می‌شوند. سال 2012 یک ملحد و یک روحانی شیعه بعد از آنکه دین خود را اسلام معرفی کردند، به جرم توهین به مقدسات زندانی شدند

ستیانینگسه اغلب در دوران دبیرستان به دلیل تعلق نداشتن به یکی از شش مذهب رایج، انگ «بی‌خدا» می‌خورد. وقتی می‌خواست حساب بانکی باز کند، سیستم بانک تنها شش دین موجود در قانون را نشان می‌داد؛ بنابراین کارمندان بانک مجبور شدند به شکل تصادفی یکی از شش دین را برای او علامت زنند. این مشکلی بود که در اداره پلیس و به هنگام دریافت گواهینامه رانندگی نیز پیش آمد

مشکل دیگر به رسمیت نشناختن ازدواج اقلیت‌ها است؛ نمونه آن را می‌توان در جامعه بهایی دید. این دین در سال 1962 توسط اولین رئیس جمهور اندونزی «سوکارنو» ممنوع شد اما سال 2001 عبدالرحمن وحید رئیس جمهور وقت، این ممنوعیت را برداشت. ولی دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که در سال 2011 دو خانواده بهایی نتوانستند کارت شناسایی و گواهی ازدواج دریافت کنند

دولت جوکو ویدودو رئیس جمهور فعلی اندونزی از قانون توهین به مقدسات به عنوان یک ابزار سیاسی علیه مخالفان استفاده می‌کند. برای مثال ماه می 2017 باسوکی تجاهاجا فرماندار وقت جاکارتا در یک سخنرانی انتخاباتی، به آیه‌ای از قرآن استناد کرد و به جرم توهین به اسلام دو سال زندانی شد. وی که مسیحی و چینی‌تبار است در سخنرانی خود تلویحا به این نکته اشاره کرده بود که رهبران اسلامی با استفاده از آیات قرآن سعی دارند رأی دهندگان را فریب دهند و استدلال کنند که مسلمانان نباید به یک رهبر غیرمسلمان رأی دهند. این اظهارات خشم تندروهای مذهبی و اسلام‌گرایان سیاسی را برانگیخت

دین نقش مهمی در زندگی اندونزیایی‌ها دارد و درس مطالعات دینی در مدارس دولتی آموزش داده می‌شود. به گفته هارسنو در مدارس دولتی باید شش کلاس دینی (برای شش دینی که در قانون آمده است) وجود داشته باشد اما اکثر مدارس بودجه کافی برای استخدام معلم برای هر شش دین را ندارند؛ بنابراین فقط معلمان اسلامی و در برخی موارد مسیحی استخدام می‌کنند. تنها مدارس گران قیمت هستند که می‌توانند هر شش کلاس را برپا کنند

در این شرایط اگر دانش‌آموزی ملحد باشد یا از دینی خارج از این شش دین پیروی کند، با تبعیض روبرو می‌شود. سال 2016 زلفا نوررحمان که پیرو یک مذهب بومی به نام هایو نینگرات است، چون از شرکت در کلاس روش خواندن قران و اقامه نماز خودداری کرد، سال یازدهم مردود شد و مجبور شد آن سال را دوباره بگذراند

استفان 21 ساله و ساکن جاکارتا که می‌گوید هیچ دینی ندارد، از مشکل مشابه خود به ما می‌گوید. هنگامی که او دبیرستان بود، معاون مدرسه به کلاس آمد و از دانش‌آموزان خواست یک کلاس دینی انتخاب کنند «دستم را بلند کردم و گفتم من دین ندارم؛ معاون گفت باید یکی را انتخاب کنی. گفتم نمی‌توانم در کلاس دینی در کتابخانه بمانم؟ او نپذیرفت و در نهایت مجبور شدم دین کاتولیک را برگزینم»

مسیحیان بزرگترین اقلیت‌ در اندونزی هستند و مرتبا این مقررات ظالمانه را درک می‌کنند. طبق قانون هماهنگی مذهبی، عبادتگاه‌ها باید دارای مجوز، امضا، حمایت و تأیید حداقل 150 تن از مردم و مقامات محلی باشد. از زمان تصویب این قانون بیش از 2000 کلیسا بسته شده است

مسیحیان تجربه خشونت را نیز داشته‌اند؛ نوامبر 2020 روستایی با اکثریت مسیحی در سولاوسی توسط مجاهدین اندونزی شرقی که وابسته به داعش هستند، مورد حمله قرار گرفت. چهار نفر کشته شدند، شش خانه و یک کلیسا در آتش سوخت. تخمین زده می‌شود که 750 روستایی خانه‌های خود را ترک کرده باشند. به گفته مؤسسه Mosintuwu سازمانی که هدف آن پایان دادن به خشونت‌های مذهبی است، از سال 2012 گروه مجاهدین بیش از 20 تن از مسلمانان، مسیحیان و هندوها را کشته است؛ همچنین در جریان یک بمب‌گذاری انتحاری در یک کلیسای کاتولین در ماکاسار در مارس گذشته، حداقل 14 نفر مجروح شدند

اما تنها غیرمسلمانان نیستند که با تبعیض و تهدید مواجه هستند؛ فرقه‌های اقلیت مسلمان نیز با مسائل مشابهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند

سال 2008 دولت اندونزی فرمانی امضا کرد که به موجب آن فرقه احمدیه از انتشار آموزه‌های خود منع شد. این حکم بر اساس قانون توهین به مقدسات صادر شد. کسی که از این فرمان تخلف کند به پنج سال حبس محکوم می‌شود

احمدی‌ها حتی تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند زیرا اسلام‌گرایان سیاسی آنان را یک فرقه منحرف می‌دانند. این درحالی است که به گفته کندالی لوبیس دبیر امور خارجی فرقه احمدیه در اندونزی «پیروان احمدیه مسلمان هستند و اموزه‌های اسلام را اجرا می‌کنند»

سال 2018 خبرگزاری سورا گزارش داد که 24 احمدی از هفت خانواده از روستای خود در شرق لومبوک اخراج شدند و تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند. سپتامبر گذشته یک مسجد احمدیه توسط 200 نفر از اعضای اتحاد مسلمانان در سینتانگ مورد حمله قرار گرفت و به آتش کشیده شد. این گروه اصرار داشتند که دولت، مسجد احمدی‌ها را ببندد و تعالیم آنها را ممنوع کند. تا به امروز بیش از 30 مسجد احمدیه توسط دولت یا سوزانده شده یا مورد حمله قرار گرفته و بسته شده است. به گفته هارسنو، این فرمان سال 2008 دولت بود که باب حمله علیه مساجد احمدیه را باز کرد

در حادثه‌ای دیگر که یک دهه پیش در روستایی در بانتن رخ داد، یک گروه 1500 نفری به 21 احمدی حمله کردند و سه نفر را به طرز وحشیانه‌ای کشتند؛ این درحالی است که پلیس در صحنه حضور داشت

از دیگر گروه‌های اقلیت اسلامی، شیعیان هستند که همواره با ارعاب و تهدید مواجه هستند. سال 2012 روستایی با اکثریت شیعه توسط گروهی از مسلمانان سنی در مادورا در جاوه شرقی مورد حمله قرار گرفت و به آتش کشیده شد. در این حمله یک زن 45 ساله کشته شد و چند نفر دیگر به شدت مجروح شدند

عبدالله بابود یک روحانی شیعه در جاوه شرقی گفت: «تقابل بین شیعه و سنی، به دلیل وجود گروه‌هایی است که اختلافات موجود را تحریک می‌کنند». وی تأیید کرد که مسلمانان شیعه نسبت به دیگر اقلیت‌های اسلامی کمتر مورد حمله قرار می‌گیرند.

بر اساس گزارش وزارت خارجه آمریکا اوت 2020 گروهی از جوانان به مراسم ازدواج شیعیان در سولو در جاوه مرکزی حمله کردند و شعارهای ضد شیعی سر دادند. در این حادثه چند مظنون دستگیر و به ضرب و شتم متهم شدند

همان ماه مسلمانان شیعه در ضیافت شامی که مناسبت ورود یک روحانی جدید برگزار شده بود، مورد حمله قرار گرفتند و دو تن زخمی شدند

آمریکا، استرالیا، ژاپن و کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین به اندونزی در مورد روند رو به رشد عدم تحمل مذهبی هشدار داده‌اند. این هشدارها از سوی کشورهای خاورمیانه همچون قطر و امارات نیز صورت گرفته است

وزارت خارجه آمریکا سال گذشته بیش از 40 میلیون دلار برای ترویج تساهل مذهبی به اندونزی کمک کرد. سفارت آمریکا در جاکارتا با سازمان‌های حقوق بشری، مقامات دولتی، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی برای ترویج مدارا همکاری می‌کند

بهترین راهی که برای پایان دادن به این توحش وجود دارد، به گفته هارسنو «لغو تمام این قوانین تبعیض‌آمیز است» اما برخی دیگر از کارشناسان وجود همین قوانین تبعیض آمیز را بهتر از نبودن آن می‌دانند و معتقدند این قوانین برای دولت در حمایت از اقلیت‌ها مسئولیت ایجاد می‌کند و اگر قوانین لغو شود، وضعیت بدتر می‌شود

سال 2018 دادگاه قانون اساسی اندونزی درخواست لغو قانون توهین به مقدسات را رد کرد. به عقیده هارسنو «اکثر افرادی که از آزادی مذهبی دفاع می‌کنند خود مسلمان هستند. شما باید بین اسلام‌گرایان سیاسی و مسلمانان تمایز قائل شوید»

*منبع: دیپلمات

مترجم: فاطمه رادمهر