تغییر رویکرد ایران در قبال پناهجویان افغان

در امتداد مرز 582 مایلی ایران و افغانستان، حداقل سه گذرگاه مرزی قانونی و چند نقطه برای ورود و خروج غیرقانونی وجود دارد. از زمان تصرف قدرت توسط طالبان در اوت 2021 میلیون ها افغان از این گذرگاهها برای ورود به ایران استفاده کرده اند. بیشتر مهاجرت ها برای فرار از آزار طالبان صورت گرفته ولی فقر و کمبود فرصت های شغلی در بحبوحه بحران شدید اقتصادی در افغانستان، از دیگر عواملی بوده است که سبب افزایش مهاجرت افغان ها به ایران شده است

اکنون به نظر می رسد پنجره ورود افغان ها به ایران در حال بسته شده است؛ تهران دیگر حاضر به پذیرش بیشتر افغان ها نیست و اخراج افغان های فاقد مدرک معتبر را در دستور کار قرار داده است

مهاجرت از افغانستان به ایران چند دهه جریان داشته است. تخمین های متفاوتی از تعداد کل افغان ها در ایران وجود دارد؛ کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل این رقم را 7.6 میلیون نفر براورد می کند؛ این تعداد شامل افرادی که پس از اوت 2021 وارد ایران شده اند نیز می شود. آوریل 2022 حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران گفت که از اوت 2021 یک میلیون زن، مرد و کودک افغان به ایران آمده اند؛ به این ترتیب تعداد رسمی پناهندگان و مهاجران افغان به ایران به 5 میلیون نفر رسیده است. بر اساس گزارش دفتر امور اتباع خارجی حدود 2.6 میلیون افغان نام خود را به عنوان پناهنده ثبت کرده اند و به شکل قانونی در ایران سکونت دارند ولی بسیاری از افغان ها از ثبت نام خودداری کرده اند

در طول سال های گذشته حکومت ایران سیاست پذیرش شیعیان افغانستان را برای مقابله با کاهش قابل توجه رشد جمعیت خود (که به 0.72% رسیده) اتخاذ کرده است. افغان ها همچنین نیاز ایران به نیروی کار را تأمین می کنند اما این سیاست منجر به اختلاف بین محافظه کاران و اصلاح طلبان شده است. اصلاح طلبان، محافظه کاران را متهم می کنند که با اقدامات خود زمینه مهاجرت دسته جمعی ایرانیان به کشورهای دیگر را فراهم کرده اند و باعث تضعیف جمعیت بومی ایران شده اند. در دعوایی که بین این دو گروه در گرفته، سیاستی که به افغان ها اجازه خرید زمین و دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی را می دهد نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته است

اکنون به نظر می رسد که دولت ایران درحال بازنگری سیاست خود در قبال مهاجران افغان است. احمد وحیدی وزیر کشور ایران 27 سپتامبر از اخراج 5 میلیون مهاجر غیرقانونی افغان خبر داد

طبق گزارش ها تعداد افغان هایی که داوطلبانه از ایران بازمی گردند از 1500 تا 2000 نفر در روز به 3000 تا 4500 نفر رسیده است. اوت 2021 حدود 89000 افغان به کشور خود بازگشتند که خروج 46000 نفر داوطلبانه بوده و43000 نفر به دلیل نداشتن مدارک معتبر اخراج شده اند. در هفته اول نوامبر حتی افغان هایی که دارای مجوز موقت کار بودند، از حق جستجوی کار محروم شدند. اینکه آیا تهران فقط افغان های سنی مذهب را اخراج می کند مشخص نیست

اما رمزگشایی از تغییر ناگهانی رویکرد ایران در قبال افغان ها چندان سخت نیست؛ گزارش ها حاکی است که این موضوع به اختلاف میان ایران و طالبان بر سر منابع آب فرامرزی ربط دارد. علاوه بر این ایران –به عنوان کشوری که میزبان یکی از بزرگترین جمعیت پناهجویان افغان است- مدتی است که بابت کمک های اندک آژانس های بین المللی شکایت دارد

اما بین سیاست اخراج افغان ها در پاکستان و ایران تفاوت وجود دارد؛ اخراج افغان ها از پاکستان پرسروصدا بود و اسلام آباد از خروج بیش از یک میلیون مهاجر افغان تا یک نوامبر سخن گفت. ولی اخراج افغان ها از ایران به آرامی و بدون تعیین هیچ ضرب الاجلی پیش می رود

طالبان که از تصمیم سریع پاکستان برای اخراج افغان ها گیج شده بود، در مواجهه با ایران سعی کرد با درایت بیشتری رفتار کند. 4 نوامبر 2021 عبدالغنی برادر معاون اول نخست وزیر طالبان در اموراقتصادی، در رأس هیأتی اقتصادی در سفری دو روزه به تهران رفت. طرفین در کنار موضوعاتی همچون ترانزیت، تجارت، حمل و نقل، زیرساخت ها، راه آهن و توسعه منطقه ای، در مورد اخراج افغان ها نیز با یکدیگر گفتگو کردند و تصمیم به تشکیل گروه ضربت برای رسیدگی به این موضوع گرفتند

تصمیم تهران برای اخراج افغان ها، از نظر طالبان در بدترین زمان ممکن گرفته شده است زیرا این گروه هنوز با پیامدهای تصمیم اسلام آباد دست و پنجه نرم می کند. میلیون ها نفر از مردم افغانستان در آستانه گرسنگی و بی سرپناهی در سرمای زمستان هستند و با اخراج افغان ها، این بحران انسانی ویرانگرتر می شود

منبع: دیپلمات

پناهجویان افغان قربانی اختلاف بین پاکستان و طالبان

پاکستان چندین دهه میزبان پناهجویان افغان بود. بسیاری از آنها بدون مدرک، از 40 سال پیش وارد پاکستان شده یا در این کشور بدنیا آمده اند و بزرگ شده اند؛ حالا اسلام آباد آنها را تهدید به اخراج کرده است. برخی از افغان ها پیشتر با ارائه مشوق های مالی از سوی سازمان های کمک رسان بین المللی، با بازگشت به افغانستان موافقت کرده بودند. اسلام آباد هرگز چنین کارزاری را برای اخراج افغان ها براه نیانداخته بود. به نظر می رسد که دولت پاکستان با حمایت رهبران ارشد نظامی مصمم به ریشه کن کردن سریع 1.7 میلیون از 3.5 میلیون افغانی است که اکثر آنها در شمال غربی ایالت خیبرپختونخواه و کراچی سکونت دارند. تصمیم دولت پاکستان با توجه به اوضاع وخیم انسانی در افغانستان، در بدترین شرایط اتخاذ شده است و پناهجویان افغان قربانی مناقشه پاکستان و طالبان بر سر مسائل امنیتی شده اند

دولت پاکستان اول نوامبر را به عنوان آخرین مهلت خروج پناهجویان در نظر گرفته و گفته بود کسانی که تا این تاریخ داوطلبانه خارج نشوند با خطر زندان و اخراج مواجه خواهند شد. بر اساس گزارش ها بیش از 170000 نفر تا یک نوامبر داوطلبانه خارج شدند. با پایان یافتن مهلت، پلیس و سایر مقامات، عملیاتی سراسری را آغاز کرده اند؛ هزاران مهاجر افغان را بازداشت نموده و دارایی های آنان را مصادره کرده اند. خانواده ها از بردن بیش از 50000 روپیه (معادل 176 دلار) با خود به افغانستان منع شده اند. در میان افرادی که بر اساس تصمیم دولت باید اخراج شوند، 600000 نفری قرار دارند که از اوت 2021 با تسلط طالبان وارد پاکستان شده بودند؛ این افراد به دلیل ارتباطی که با دولت قبلی افغانستان داشتند، از تبعیض و آزار طالبان می ترسند.

این اخراج در زمانی صورت می گیرد که افغانستان از بحران عمیق انسانی رنج می برد؛ حدود 17 میلیون نفر در این کشور با ناامنی غذایی روبرو هستند و بیش از 90% جمعیت زیر خط فقر زندگی می کنند. اکثر اخراج شد گان به کمپ های موقت سپرده می شوند. دولت کابل وعده داده است که غذا، مراقبت های بهداشتی و خدمات دیگر برای آنها فراهم کند ولی این امر بدون کمک سازمان های امدادی بین المللی ممکن نیست. تعداد زیادی از اوارگان که سالها از افغانستان دور بوده اند، پیوندی با کشور مادری خود ندارند و بدون سرپناه هستند. آنها چشم اندازی برای اشتغال در اقتصاد پس از جنگ افغانستان که زیر بار سیاست های سخت طالبان است و دوسوم جمعیتش به شدت به کمک های مادی نیازدارند، نمی بینند. با آغاز زمستان ادامه زندگی برای بسیاری از آوارگان به ویژه زنان و کودکان سخت می شود

پاکستان استدلال می کند که تصمیم برای اخراج پناهجویان افغان را به دلایل امنیتی گرفته است. به گفته مقامات این کشور، مهاجران غیرقانونی افغان در حوادث تروریستی اخیر در پاکستان دست داشته اند. طبق ادعای آنها، 14 مورد از 24 حمله انتحاری در سال جاری، توسط افغان ها صورت گرفته و این جدای از اعمال خشونت آمیز و غیرقانونی همچون قاچاق موادمخدر است که افغان ها در آن دست داشته اند. در طول سالها دولت پاکستان پناهجویان افغان را علیرغم هزینه های اقتصادی و اجتماعی زیادی که برایش داشت، می پذیرفت ولی در سال های اخیر نارضایتی ها در پاکستان نسبت به حضور افغان ها به عنوان نیروی کار به ویژه در بخش های پرسودی همچون حمل و نقل افزایش یافته است

ولی همزمان اقدامات دولت پاکستان در اخراج افغان ها، محکومیت هایی را در داخل این کشور بدنبال داشته است. منتقدان می گویند دولت فاقد ابزار و اطلاعاتی است که بتواند پناهندگان، مهاجران غیرقانونی و کسانی را که بر اساس حق تولد، شهروندی پاکستان را گرفته اند، از یکدیگر تشخیص دهد. این اخراج ها چالش های سیاسی و حقوقی را برای دولت ایجاد کرده است؛ چندین گروه حقوق بشری و سیاسی از جمله حزب پشتونخواه ملی و جنبش تحفظ در اعتراض به این اقدام دولت خواستار اعتصاب شده اند. همچنین چند شخصیت سیاسی برجسته در پاکستان، با استناد به غیرقانونی بودن اقدام دولت، از دادگاه عالی درخواست کرده اند که برای مهار دولت مداخله کند. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، گروههای حقوق بشری و چند سفارتخانه غربی نیز نسبت به اخراج پناهجویان افغان ابراز نگرانی کرده اند. آمریکا با درخواست از دولت پاکستان نسبت به رعایت حقوق و اصول مربوط به پناهندگی، از حداقل 25000 افغانی که واجد شرایط مهاجرت به آمریکا –تحت برنامه ویژه مهاجرت هستند- حمایت کرده است. پاکستان در ابتدا حمایت از افغان های واجد شرایط و خانواده های آنها را رد کرد ولی اکنون موافقت کرده تا آنها را از برنامه اخراج معاف کند. ولی نه فشار داخلی و نه فشار خارجی به نظر نمی رسد که دولت پاکستان را از پیشبرد سیاست خود بازدارد

رفتار پاکستان با پناهجویان افغان، هشدارهایی را از سوی دولت کابل در پی داشته است. دو شخصیت طالبان نخست وزیر ملا محمد حسن آخوند و وزیر دفاع محمد یعقوب مجاهد، به طور جداگانه رهبران پاکستان را به بی احترامی و آزار پناهجویان متهم کرده و از مصادره اموال آنها انتقاد کرده اند. با این حال دولت طالبان در مقابل پاکستان گزینه زیادی ندارد. مهمترین اقدامی که دولت کابل می تواند انجام دهد، اجازه افزایش عملیات تروریستی فرامرزی توسط تحریک طالبان است ولی از سوی دیگر از آنجا که دولت طالبان به دلایل اقتصادی به شدت به باز بودن مرزها برای ترازیت کالا نیاز دارد، بعید است ارتش پاکستان را تحریک کند

ناامیدی فزاینده تشکیلات سیاسی و نظامی پاکستان از بی میلی دولت طالبان برای مهار گروه تحریک طالبان پاکستان، اسلام آباد را مصمم به اخراج پناهجویان افغان از خاک خود کرده است ولی اینکه ایا این فشار بتواند رهبران طالبان را متوجه هزینه زیاد پناه دادن به تحریک طالبان نموده و متقاعد کند که دست از حمایت خود بردارند، جای تردید است

منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر