twitter share facebook share ۱۴۰۰ مهر ۱۰ 1195

دولت جدید ایران تحت ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، هنوز روشن نکرده است که می خواهد در مذاکرات هسته ای چه سیاستی را دنبال کند و اصلا می خواهد مذاکره کند یا خیر؟ البته حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جدید ایران، به تازگی این نقطه تاریک را کمی روشن کرد و اعلام نمود که «رایزنی هایی در داخل دولت در مورد نحوه ادامه مذاکرات هسته ای در جریان است».

از سوی دیگر انتصاب پست های کلیدی دستگاه سیاست خارجی ایران در دولت جدید در حال انجام است. در اولین گام، علی باقری کنی از چهره های محافظه کار نزدیک به سعید جلیلی مذاکره کننده سابق هسته ای، جانشین عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه شد. تیم جدیدی که در تهران روی کار آمده، نه تنها برای آمریکا و اروپا که برای روسیه نیز عجیب است.

در دولت حسن روحانی، تهران و مسکو در مسائل متعدد دوجانبه و چندجانبه از جمله برجام همکاری های نزدیک داشتند. بخشی از این همکاریِ موفقیت آمیز را می توان نتیجه دوستی 26 ساله سرگئی لاوروف وزیرخارجه روسیه و جواد ظریف وزیر خارجه ایران دانست و بخشی دیگر مرهون عمل گرایی و سابقه حضور و فعالیت حسن روحانی در نهاد امنیت ملی است.

اما اکنون وضع تغییر کرده و مسکو باید با افراد جدیدی در تهران کار کند که قبلا هیچ فعالیت و تجربه ای در امور بین الملل و مسائل کلیدی سیاست خارجی نداشتند. به عنوان مثال رئیس جدید سازمان انرژی اتمی ایران بر خلاف سلف خود علی اکبر صالحی، در زمینه هسته ای هیچ تخصصی ندارد و فاقد تجربه بین الملل و دیپلماتیک است. حتی وزیر خارجه جدید سابقه مأموریت های طولانی مدت دیپلماتیک را ندارد.

از نظر مسکو روی کار آمدن این تیمِ بی تجربه می تواند در همکاری های دیپلماتیک بین دو کشور اختلال ایجاد کرده و سبب ناسازگاری شود. به ویژه اینکه تیم جدید ایران، منتقد سیاست خارجی روحانی و مذاکرات هسته ای بودند و برای نشان دادن رفتارهایی متفاوت از تیم روحانی، انگیزه های سیاسی دارند. گرچه سیاست های عمده جمهوری اسلامی توسط آیت الله خامنه ای و شورای عالی امنیت ملی تعیین می شود اما ترکیب و جهت گیری سیاسی دولت هم مهم است.

هشدار مسکو به تهران

روسیه به دولت رئیسی نسبت به فعالیت های هسته ای و عدم همکاری با اژانس بین المللی انرژی اتمی هشدار داده است. به گزارش روزنامه کومرسانت، در سفر اخیر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و دستیابی به توافقی جزئی بین دو طرف، روسیه نقش میانجی داشت. در نتیجه تلاش های دیپلماتیک روسیه، ظاهرا پس از گفتگوهای خوب و سازنده ای که بین راب مالی فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران و مسکو صورت گرفت، قدرت های غربی از صدور قطعنامه علیه ایران در جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی منصرف شدند. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در آژانس در مصاحبه با خبرگزاری های ایران بر نقش مهم روسیه تأکید کرد اما از ارائه جزئیات بیشتر خودداری نمود.

در همین حال اولیانوف خاطر نشان کرد: «مذاکرات باید نه از ابتدا که از نقطه ای که تا 20 ژوئن به آن رسیده بودیم از سر گرفته شود». روسیه به مقامات جدید ایران هشدار داده بود که هرچه مخفی کاری بیشتری در برنامه هسته ای خود داشته باشند فضای کمتری برای مانورهای دیپلماتیک روسیه به نفع تهران و در حمایت از حق ایران برای رفع تحریم ها باقی می گذارند. به عبارت دیگر ظاهرا پوتین مانع از این شده بود که رئیسی در روزهای آغازین ریاست جمهوری خود با فضایی تنش آلود در آژانس بین المللی انرژی اتمی روبرو شود. اما محدودیت های دیپلماتیک به روسیه اجازه حفظ چنین موضعی را به طور نامحدود نمی دهد. برای مثال وزیر خارجه اسرائیل یائر لاپید در سفری که به مسکو داشت، در خصوص دیدار گروسی از تهران گفت: «جهان باید به هر قیمتی که شده مانع از دستیابی ایران به توان هسته ای شود؛ اگر جهان کاری نکند اسرائیل این حق را برای خود محفوظ می داند».

ایران باید قوانین بازی روسیه را در نظر بگیرد

دستگاه سیاست خارجی روسیه بدنبال این است تا بین انتظارات متفاوتی که از این کشور حول برنامه هسته ای ایران وجود دارد توازن ایجاد نماید؛ تا از متهم شدن به حمایت از فعالیت های نظامی و مخفیانه هسته ای ایران جلوگیری کند. بعد از خروج آمریکا از توافق هسته ای در سال 2018 پوتین ایران را تشویق کرد که در چارچوب برجام باقی بماند.

جمهوری اسلامی نیز از اقدام متقابل خودداری کرد و استراتژی معقولی را برای کاهش تدریجی تعهدات خود به شکل گام به گام در پیش گرفت. در عین حال کمپین دیپلماتیک فعالی را آغاز نمود تا به جامعه جهانی و سایر کشورهای عضو برجام اطمینان دهد که تهران در چارچوب مفاد توافق هسته ای حرکت می کند. برخلاف دیدگاههای شخصیِ برخی از مقامات ایران در خصوص نقش غیرسازنده روسیه در مذاکرات هسته ای سال 2015، بعد از خروج ترامپ از توافق، ظریف به طور منظم به مسکو می رفت تا بقای توافق هسته ای را بررسی کند.

در عین حال ظریف باید با کارشکنی های شخصیت های سیاسی تندرو در داخل مقابله می کرد. پس از پیروزی در انتخابات مجلس در فوریه 2020 محافظه کاران در دسامبر ان سال قانونی را تصویب کردند که برنامه اقدام استراتژیک برای رفع تحریم ها و حمایت از منافع ملت ایران نام داشت و از دولت روحانی می خواست که محدودیت هایی که طبق برجام در مقابل فعالیت های هسته ای ایران بود را نادیده بگیرد. روحانی علیرغم میل باطنی، مفاد این قانون را اجرا کرد اما روسیه خوش بین بود که این اقدامات برگشت پذیر است. این خوش بینی و امیدواری از اشتیاق روحانی برای ادامه سیاست تعامل با غرب و احیای احتمالی برجام از طریق مذاکره با دولت بایدن نشأت می گرفت.

روسیه کاهش تحریم ها را بر افزایش آن ترجیح می دهد

گرچه دولت فعلی ایران بازگشت به مذاکره را رد نمی کند اما بدبین، سرخورده و بی انگیزه است. مقامات فعلی در زمان روحانی مذاکره را نه ابزاری برای رفع تحریم ها که راهی برای مهار برنامه هسته ای، برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای ایران می دیدند. همین نگاه می تواند دولت فعلی را تشویق به اتخاذ رویکردی سرسختانه و تهاجمی در مذاکرات آینده و تن ندادن به اقدامات راستی آزمایانه و نظارتی آژانس کند.

شواهد اخیر نشان می دهد که دولت رئیسی مذاکره را به خودی خود نه هدف می داند و نه ابزاری برای رفع تحریم ها. رئیسی و عبداللهیان بازگشت ایران به مذاکرات را مشروط به رفع همه تحریم ها کرده اند. انها نمی خواهند وارد مذاکره شوند و بعد ببییند که چه میزان از تحریم ها را از طریق گفتگو می توانند بر دارند. این نگاه می تواند باعث ناامیدی تمام طرف های برجام از جمله روسیه شود. از دید مسکو، ایران باید به مذاکرات وین به عنوان بستری جدید برای تعامل نگریسته و بدون هیچ پیش شرطی وارد گفتگو شود. مسکو تهران را تشویق می کند تا از هر فرصتی برای رفع تحریم ها استفاده کند و توجه داشته باشد که برجام تنها به ایران و آمریکا مربوط نمی شود.

با توجه به اینکه دولت رئیسی را می توان نماینده واقعی و قابل اعتماد رهبر جمهوری اسلامی دانست، روسیه منتظر سیاست نهایی ایران در مذاکرات هسته ای است و در عین حال سعی می کند بر محاسبات سیاست گذاران ایران تأثیر گذاشته و موضع خود را روشن کند. اما تهران نمی تواند تا زمان نامحدودی بازگشت به مذاکره را به تأخیر اندازد چون در صورتی که مذاکرات به زودی از سر گرفته نشود، آمریکا تحریم های جدیدی علیه ایران وضع خواهد کرد. در این صورت مسکو مجبور می شود که با قدرت های غربی و آمریکا همسویی بیشتری پیدا کند.

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر

نظر شما