یک آوریل اسرائیل ساختمانی را در محوطه سفارت ایران در دمشق مورد حمله هوایی قرار داد. در این حمله هفت نفر از جمله چند افسر بلندپایه ایرانی کشته شدند. این اتفاق، جنگ در سایه طولانی مدتی را که بین اسرائیل و ایران جریان دارد، تشدید می کند. اکنون این سؤال مطرح است که ایران پاسخ این حمله را چگونه می دهد و آیا مستقیما اسرائیل را هدف قرار خواهد داد یا خیر.
این حمله از دو جهت اهمیت زیادی دارد: نخست از این جهت که حمله به کنسولگری ها و سفارت خانه ها طبق قوانین بین المللی ممنوع است و دوم از جهت افرادی که در این حمله کشته شدند. در رأس این افراد سرلشکر محمدرضا زاهدی فرمانده نیروی قدس سپاه بود؛ او سالها به عنوان رئیس عملیات نیروی قدس در سوریه و لبنان کار می کرد. به گفته تحلیلگران عرب و اسرائیلی، وی به حسن نصرالله رهبر حزب الله و شبه نظامیان شیعه نزدیک بود. معاون او و پنج افسر دیگر سپاه نیز جزء کشته شدگان بودند. این ژنرال از زمان ترور سردار سلیمانی در سال 2020، عالی ترین فرمانده سپاه بود که کشته شد.
مقامات اسرائیلی علنا مسئولیت حمله را برعهده نگرفتند ولی در عین حال به حمله کنندگان حق دادند. دانیل هاگاری سخنگوی ارتش اسرائیل در این خصوص گفت که ساختمان مورد حمله، در واقع ساختمانی نظامی بوده که در قالب ساختمانی غیرنظامی فعالیت می کرده است.
درست است که افسران سپاه برای مذاکره در مورد تعرفه پسته به دمشق نیامده بودند و وقتی جمهوری اسلامی خود سابقه اشغال و گروگانگیری در سفارت آمریکا را دارد، نمی تواند در مورد مصونیت اماکن دیپلماتیک و کنسولی سخن بگوید. ولی از سوی دیگر اگر صرف حضور نظامیان برای حمله به سفارت خانه ها کافی است، در آن صورت برخی از سفارت خانه های اسرائیل نیز به اهدافی مشروع تبدیل می شوند.
از زمان حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، اسرائیل در دو جبهه می جنگد: جنگ با حماس در غزه و جنگ با گروه گسترده ای از شبه نظامیان مورد حمایت ایران در سراسر منطقه. قدرتمندترین این شبه نظامیان حزب الله است که تقریبا هر روز به شهرها و پایگاه های ارتش اسرائیل موشک پرتاب می کند؛ ولی با این وجود کوشیده است تا از جنگ همه جانبه خودداری نماید زیرا بیشتر لبنانی ها نمی خواهند که پای کشورشان به جنگی دیگر کشیده شود. ایران نیز در مورد به خطر انداختن بهترین و مفیدترین نیروی نیابتی خود محتاط است.
از آنسو اسرائیل هم از حمله به عمق خاک لبنان خودداری کرده است، مبادا با واکنش شدید حزب الله مواجه شود. این کشور بیشتر بمباران خود را به جنوب لبنان محدود نموده و البته در هفته های اخیر دره بقاع در شرق کشور –جایی که حزب الله حضور گسترده ای در آنجا دارد- را نیز مورد حمله قرار داده است. ولی اسرائیل هیچ ملاحظه ای در حمله به سوریه ندارد؛ حکومت بشار اسد پس از یک دهه جنگ داخلی توان مقابله با حملات اسرائیل را ندارد و شبه نظامیان مورد حمایت ایران در سوریه نیز فاقد زرادخانه بزرگی همچون زرادخانه حزب الله هستند.
تاکنون اهداف زیادی در سوریه مورد حمله قرار گرفته اند، از جمله افسران ایران، شبه نظامیان متحد ایران و محموله های تسلیحاتی به مقصد حزب الله. به عبارت دیگر سوریه به منطقه آتش آزاد برای اسرائیل تبدیل شده است؛ اسرائیلی ها از 7 اکتبر تا به امروز دهها حمله در سوریه انجام داده اند و بسیاری از رهبران ارشد سپاه را کشته اند. روز کریسمس یک ژنرال ایرانی در دمشق مورد حمله قرار گرفت و اواسط ژانویه پنج افسر از جمله رئیس اطلاعات سپاه در سوریه کشته شدند. اسرائیل در حملات دیگری که در سوریه انجام داد، نیروهای حزب الله را نیز کشت که از جمله این حملات، حمله به فرودگاه حلب در 29 مارس و کشته شدن هفت تن از اعضای حزب الله و دهها سرباز سوری بود.
پس از ترور سلیمانی، ایران در پاسخ به دو پایگاه آمریکایی در عراق حمله کرد ولی تندروها خواهان پاسخی شدیدتر بودند. این بار ممکن است فشار داخلی برای نشان دادن واکنشی قاطع تر بیشتر باشد. ایران ماههاست که به شکل های مختلف از سوی اسرائیل مورد حمله قرار گرفته و اکنون ساختمان کنسولگری این کشور که خاک ایران محسوب می شود، در حمله اسرائیل با خاک یکسان شده است. آقای خامنه ای در واکنش گفت: «رژیم شیطانی به دست رزمندگان دلیر ما مجازات خواهد شد»؛ این جمله نشان می دهد که ایران ممکن است این بار به جای نیروهای نیابتی اش، خود مستقیما پاسخ اسرائیل را دهد.
از سوی دیگر این سخنان ممکن است شعارهایی توخالی باشد؛ ترجیح ایران همیشه این است که از طریق نیروهای نیابتی خود بجنگد. شب قبل از حمله به سفارت ایران، از عراق به پایگاه نیروی دریایی اسرائیل در شهر ایلات –جنوبی ترین شهر این کشور- با پهپاد حمله شد و ائتلافی از شبه نظامیان مورد حمایت ایران مسئولیت آن را بر عهده گرفتند. اکنون ایران ممکن است حملات بیشتری از این دست انجام دهد و یا اینکه به منافع آمریکا حمله کند.
دو کشور ایران و آمریکا از 28 ژانویه که یک گروه تحت حمایت ایران به یک پایگاه آمریکایی در شمال شرقی اردن حمله پهپادی کرد و سه سرباز را کشت، تلاش کردند تنش ها را کاهش دهند. امریکا در واکنش به آن حمله، اهداف ایران را در سوریه و عراق بمباران کرد؛ ایران که نگران تشدید تنش ها بود به نیروهای نیابتی خود گفت حملات بیشتر به نیروهای آمریکایی را تعلیق کنند و این نیروها نیز با اکراه پذیرفتند.
در حمله اسرائیل به سفارت ایران، مقامات آمریکا اعلام کردند که از این حمله اطلاع قبلی نداشتند ولی ایرانیان قانع نشدند. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه گفت: «آمریکا باید پاسخگو باشد»؛ علی شمخانی مشاور رهبر نیز حرفهای مشابهی زد و گفت که آمریکا مسئولیت مستقیم این حمله را بر عهده دارد. ساعاتی پس از حمله به سفارت، نیروهای آمریکایی یک پهپاد تهاجمی را در نزدیکی التنف –پادگان آمریکا در شرق سوریه- سرنگون کردند.
اسرائیل در سوریه بازی خطرناکی انجام می دهد؛ این کشور فکر می کند فرصت نادری برای آسیب رساندن به نیروهای نیابتی ایران در منطقه دارد و ایران چون نگران گسترده تر شدن جنگ است، نمی تواند دست به انتقام جویی بزرگی بزند. تا اینجای کار این قمار درست بوده ولی عملکرد گذشته تضمینی برای نتایج آینده نیست. اگر اسرائیل بیش از حد پیشروی کند، منطقه می تواند خود را درگیر وضعیتی بسیار آشفته و پرتنش ببیند.
ترور مقامات ارشد نیروی قدس سپاه در دمشق توسط اسرائیل
اول آوریل اسرائیل کنسولگری ایران در دمشق را هدف قرار داد؛ در پی این حمله هفت تن از نیروهای سپاه قدس کشته شدند. بر اساس گزارش ها ژنرال محمد زاهدی فرمانده سپاه قدس در سوریه و لبنان، سرلشکر حسین امین الله رئیس ستاد کل سپاه قدس در سوریه و لبنان و سرلشکر محمد هادی حاج رحیمی فرمانده سپاه در فلسطین جزء کشته شدگان بودند
زاهدی از مسئولان باسابقه سپاه بود که پیش از این فرماندهی نیروی زمانی و هوایی سپاه را برعهده داشت. او از نزدیک با حزب الله لبنان و سرویس های اطلاعاتی سوریه همکاری داشت و تنها عضو غیرلبنانی شورای مرکزی حزب الله بود. عکسی منتشر شده که زاهدی را در کنار قاسم سلیمانی فرمانده فقید سپاه قدس، احمد کاظمی یکی دیگر از فرماندهان سپاه، عماد مغنیه رهبر فقید حزب الله و سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله نشان می دهد .گفته می شود که زاهدی مسئول اشاعه تسلیحات به شریکان ایران در منطقه بود و از این رو از سوی آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا تحریم شده بود
اهمیت حمله به کنسولگری ایران را نمی توان کوچک شمرد. جنگ در سایه بین ایران و اسرائیل، و ایران و ایالات متحده دهه هاست که ادامه دارد و این جنگ شامل حملات سایبری و ترور دانشمندان هسته ای ایران بوده است؛ اسرائیل همچنین در چند سال گذشته مواضع ایران و حزب الله را در سوریه بمباران کرده و محموله های تسلیحاتی، انبارها و شبه نظامیان را هدف قرار داده است
از زمان حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، اسرائیل بر شدت حملات خود در سوریه افزوده، مقامات سپاه را در قلب دمشق هدف قرار داده و دامنه جغرافیایی عملیات خود را تا لبنان گسترش داده است. صدها تن از اعضای حزب الله در شش ماه گذشته در لبنان و سوریه کشته شده اند. 29 مارس اسرائیل در یکی از سنگین ترین حملات خود، فرودگاه حلب را هدف قرار داد و دهها سرباز سوری و اعضای حزب الله را کشت
اسرائیل با تخریب ساختمان دیپلماتیک ایران در دمشق مستقیما خاک ایران را هدف قرار داد، قوانین بین المللی را زیرپا گذاشت و خط قرمز را رد کرد. وخامت موضوع ایالات متحده را وادار کرد تا فورا بیانیه ای صادر کند، دخالت خود را در این حمله رد نماید و مدعی شود که از وقوع این حمله آگاهی نداشته است. البته مقامات اسرائیلی روایت متفاوتی داشتند؛ آنها گفتند اسرائیل لحظاتی قبل از حمله به واشنگتن اطلاع داده ولی منتظر چراغ سبز واشنگتن نمانده است. قدرت های منطقه مانند عربستان و امارات نیز به سرعت این حمله را محکوم کردند زیرا نگران بودند که این حمله منجر به تشدید تنش های منطقه ای شود. بمباران مجتمع سفارت ایران باعث نگرانی سفارت خانه های خارجی در منطقه نیز شد و این احساس را در بین آنها ایجاد کرد که نمایندگی های دیپلماتیک دیگر مکان های امنی نیستند
اینکه پیامدهای این حمله چه می تواند باشد، به دو عامل بستگی دارد: عامل نخست واکنش های بین المللی به این حمله خواهد بود که می تواند بر عامل دوم تأثیر بگذارد؛ عامل دوم این است که ایران چگونه تلافی خواهد کرد. واکنش شدید جامعه بین الملل به ویژه آمریکا، در این مرحله ضروری است. اسرائیل تاکنون در مصونیت کامل غزه را ویران کرده، بیش از 32000 فلسطینی را کشته، به بیمارستان ها، مراکز آموزشی و دیگر زیرساخت های غیرنظامی حمله نموده و تعداد زیادی از کارکنان سازمان ملل و صدها خبرنگار را کشته است. همین دیروز هفت امدادگر بین المللی هدف حمله اسرائیل قرار گرفتند و جان خود را از دست دادند. اقدامات اسرائیل منطقه را به سمت مسیری خطرناک سوق داده است؛ مسیری که می تواند کل منطقه را به آتش بکشد و امریکا را علیرغم میلش به جنگی گسترده بکشاند. در نهایت اسرائیل با حمله به کنسولگری ایران نشان داد که از زیرپا گذاشتن قوانین جنگ هیچ ابایی ندارد
پاسخ ایران تعیین می کند که پیامدهای این حمله چه خواهد بود. در گذشته اقدامات تلافی جویانه ایران شامل حمله به تأسیسات اسرائیل در خارج از این کشور –مانند پایگاه ادعایی موساد در اربیل عراق- شده است. ایران در واکنش های خود کوشیده از بروز جنگ گسترده منطقه ای پرهیز کند. ما این استراتژی را در حملات کنترل شده حزب الله به اسرائیل در واکنش به جنگ غزه و تلاش ایران برای ترغیب نیروهای نیابتی اش به اجتناب از تحریک نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه دیدیم. نیاز به گفتن نیست که منطقه در وضعیتی بحرانی است و تا زمانی که اقدامات اسرائیل مهار نشود، ممکن است اتفاقاتی بدتر از این در راه باشد
گزینه های ایران در برابر اسرائیل
چهار سناریوی احتمالی پس از حمله به کنسولگری ایران در دمشق وجود دارد
اولین مورد این است که ایران به سیاست دیرینه خود ادامه دهد؛ یعنی فورا تلافی نکند بلکه صبورانه منتظر زمان و مکان و هدف مناسب بماند. ولی اهمیت حمله به کنسولگری و فریادهایی که در تهران برای مقابله به مثل و بازگرداندن عزت ایران بلند شده است، کار ایران را برای پاسخگویی دشوار می کند
دوم: از آنجا که ایران چاره ای جز واکنش سریع و متناسب ندارد، کشتی ها، سفارت خانه ها یا شهروندان اسرائیل را در خارج هدف قرار دهد. مشکل این گزینه این است که چرخه ای از خشونت را ایجاد می کند زیرا اسرائیل نیز مجدد در صدد انتقام و مقابله به مثل بر می آید؛ پس سبب تشدید تنش می شود
سوم: ایران از طریق حزب الله درصدد انتقام گیری برامده و جبهه دوم را علیه اسرائیل باز کند؛ البته این گزینه بسیار پرهزینه و کشنده است. این گزینه همچنین یک سؤال مهم را در رابطه با میزان کنترل ایران بر حزب الله ایجاد می کند؛ اینکه آیا تهران می تواند حزب الله را مجبور کند وارد جنگی شود که پیامدش ویرانی لبنان خواهد بود؟ آیا حزب الله می تواند از خواسته ایران سرپیچی کند؟
چهارمین سناریو چیزی شبیه رستاخیر است؛ اینکه ایرانِ خشمگین و تحقیر شده، از کوره در رود و نه تنها به اهداف اسرائیل در خاورمیانه ،که به اهداف آمریکا در منطقه حمله کند. البته استفاده از این گزینه غیرمحتمل و غیرمنطقی به نظر می رسد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما