پایان درگیری یا آغاز جنگی گسترده؟

پس از دهه ها جنگ سایه بین تل آویو و تهران، اسرائیل در ساعات آغازین 26 اکتبر، رسما اولین حمله خود را به ایران انجام داد. دهها هواپیمای جنگی با طی کردن حداقل 1300 کیلومتر، موشک هایی را به سمت تأسیسات پدافند هوایی و کارخانه های موشک سازی در سه استان ایران از جمله در حومه تهران، پرتاب کردند

سطح تنش های خاورمیانه آنچنان بالاست که حملات اسرائیل و اهدافی که در ایران انتخاب کرده بود –اهداف صرفا نظامی- حملاتی محدود تلقی می شود. از اول اکتبر که ایران 181 موشک بالستیک به سمت اسرائیل پرتاب کرد، نتانیاهو معتقد بود که فرصتی تاریخی برای وارد کردن ضربه ای سخت به ایران فراهم شده است

اما در عمل دیدیم که تنها رادارهای دفاع هوایی اس300 و پرتابگرهای موشکی ایران را هدف قرار داد و از حمله به سایت های هسته ای و تأسیسات نفتی خودداری کرد. این نشان می دهد که اسرائیل برای یک بار هم که شده، خواسته های ایالات متحده را در نظر گرفته است. همچنین می تواند نشان دهد که اسرائیل درحال آماده سازی زمینه برای حملات بعدی است، که آن حملات بسیار ویرانگرتر خواهند بود

کلید درک تصمیم اسرائیل، تقویم سیاسی آمریکا است. درحالی که تنها ده روز تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی مانده، اسرائیل این انتخاب را داشت که طبق خواست بایدن تنها به اهداف نظامی حمله کند، یا هشدارهای کاخ سفید را نادیده بگیرد و به تأسیسات انرژی و هسته ای ایران یورش برد. اگر اسرائیل راه دوم را انتخاب می کرد، در صورت پیروزی کامالا هریس در انتخابات، همکاری آینده تل آویو با دولت دموکرات آمریکا به خطر میفتاد و در صورت پیروزی ترامپ، باتوجه به اینکه وی پیشاپیش حمایت خود را از حمله اسرائیل به تأسیسات هسته ای ایران اعلام کرده است، اسرائیل همچنان فرصت برای حمله گسترده تر به ایران خواهد داشت

حملات اسرائیل چقدر مؤثر بود؟ تاکنون شواهد چندانی در مورد میزان خسارات وارده به تأسیسات نظامی ایران وجود ندارد. افسران اسرائیلی ادعا می کنند که بخش بزرگی از توان دفاع هوایی ایران را منهدم کرده اند و در نتیجه نیروی هوایی اسرائیل می تواند آزادانه در حریم هوایی ایران عملیات انجام دهد. اگر این ادعا درست باشد، به این معنی است که حمله آینده اسرائیل می تواند بسیار گسترده تر باشد و ماهها طول می کشد تا ایران سامانه های دفاع هوایی خود را بازسازی کند؛ به ویژه که تأمین کنندگان روسی، برای جنگ با اوکراین به باطری های خود نیاز دارند

ایران هنوز تعداد زیادی موشک و پهپاد دارد و می تواند سومین حمله را به اسرائیل انجام دهد. اما بعید است در این کار عجله کند؛ زیرا نه تنها خطر حمله متقابلِ بسیار مخربِ اسرائیل را به همراه دارد، بلکه رهبران ایران نیز با دقت اخبار انتخابات آمریکا را پیگیری می کنند. نگرانی اصلی رهبر ایران ثبات نظام است؛ هر یک از اقدامات –حمله مجدد به اسرائیل یا متوقف کردن آتش- خطراتی را به همراه دارد. برای اولین بار پس از جنگ ایران و عراق در دهه 1980 ساکنان تهران خود را در معرض حمله نظامی دیدند و پاسخ ندادن به این اقدام، نشانه ای از ضعف تلقی می شود

اما اقدام تلافی جویانه می تواند پیامدهای مخرب تری داشته باشد. اسرائیل ممکن است یکی از مهمترین تجهیزات دفاعی ایران را در این حمله از بین برده باشد؛ یعنی باطری های اس300. اسرائیل همچنین مهمترین نیروی حفاظتی ایران –حزب الله- را تضعیف کرده و تهدید این گروه علیه خود را به میزان زیادی کاهش داده است. بیشتر موشک های هدایت شونده دقیقی که ایران به حزب الله داده بود، در حملات هوایی اخیر اسرائیل به لبنان، از بین رفت

فعلا ایران بدنبال کم اهمیت جلوه دادن حمله اسرائیل است. خبرگزاری تسنیم ادعای اسرائیل را «دروغ محض» خواند و گفت که تنها «خساراتی محدود» وارد شده است. تهران به سرعت در مورد لزوم و چگونگی پاسخ، تصمیم نخواهد گرفت و در این کار، درنگ خواهد کرد

این حمله برای نتانیاهو نیز پیامدهای داخلی دارد. در داخل اسرائیل انتظارات زیادی از دولت بابت حمله به ایران ایجاد شده بود و حالا این حمله محدود باعث خواهد شد تا رقیبان سیاسی نتانیاهو او را به خاطر از دست دادن فرصت سرزنش کنند. قبل از حمله نفتالی بنت نخست وزیر سابق و رقیب راستگرای نتانیاهو از دولت خواسته بود تا «برنامه هسته ای ایران را نابود کند». یایر لاپید رهبر میانه روی اپوزیسیون نیز گفت: «تصمیم برای حمله نکردن به اهداف استراتژیک و اقتصادی ایران اشتباه بود»

نتانیاهو ممکن است حاضر شده باشد در برابر ایران رویکردی معتدل در پیش بگیرد و بابت این تصمیم هزینه های سیاسی بپردازد، ولی قطعا در جبهه های دیگر –غزه و لبنان- به درخواست ها برای توقف جنگ توجه نخواهد کرد. نتانیاهو از سوی متحدان راست افراطی –که قدرت سرنگونی دولتش را دارند- بسیار تحت فشار است و همین امر هرگونه احتمال آتش بس را کم می کند

این حمله به ایران نشان داد که آمریکا در صورت اعمال فشار جدی می تواند بر سیاست اسرائیل اثر بگذارد و آن را تغییر دهد. اسرائیل به رغم اصرارهای دولت بایدن، جنگ در لبنان و غزه را تشدید کرده است ولی این بار با واشنگتن کاملا هماهنگ بود تا از حرکتی که می توانست باعث اتش سوزی منطقه ای و افزایش قیمت جهانی انرژی شود دوری کند. با این حال این خطر همچنان وجود دارد که حمله اخیر مقدمه ای برای حملات جدی تر باشد

منبع: اکونومیست

ایران بر سر دوراهی

ایران پس از حملات روز شنبه اسرائیل با مشکلی بزرگ مواجه است. اگر این کشور در شرایطی که با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می کند، متحدانش به شدت تضعیف شده اند، آسیب پذیری نظامی اش آشکار شده و مسئله جانشینی رهبری هنوز حل نشده باقی مانده، اقدام تلافی جویانه انجام دهد، بر مشکلات و معضات خود میفزاید و اگر کاری انجام ندهد، در برابر متحدانش و آن دسته از افراد و گروههایی که در داخل خواهان رفتار تهاجمی تر ایران هستند، ضعیف به نظر می رسد

ایران هم اکنون در میانه جنگی منطقه ای قرار دارد. از زمان حمله حماس به اسرائیل در هفت اکتبر، اسرائیل گروههای نیابتی ایران را آماج حمله قرار داده و آنها را به شدت تضعیف کرده است. این گروهها نماینده ایران در برابر اسرائیل بوده و مهمترین عامل بازدارندگی این کشور محسوب می شدند؛ اما اکنون به شدت آسیب دیده اند و همین امر ایران را آسیب پذیرتر از همیشه کرده است

مقامات ایران به صراحت اعلام کرده اند که خواهان جنگ مستقیم با اسرائیل نیستند. پس از حمله اسرائیل، تهران این حمله را کم اهمیت جلوه داد و از انتقام بزرگ سخن نگفت؛ بلکه صرفا بر حق دفاع از خود تأکید کرد

ایران با مشکلات اقتصادی بزرگی روبرو است و همین امر آن را برای وارد شدن به جنگی طولانی و پرهزینه با اسرائیل محتاط می کند. ایران به دلیل برنامه هسته ای اش، تحت تحریم های شدید ایالات متحده و اروپا قرار گرفته و بیش از پیش به روسیه و چین نزدیک شده است

جمهوری اسلامی همچنین با نارضایتی های داخلی بر سر افزایش قیمت ها و سخت گیری های اجتماعی، دست و پنجه نرم می کند. نظام از یکسو متعهد به نابودی اسرائیل است و از سوی دیگر می کوشد در شرایطی که محبوبیت خود را روز به روز بیشتر در بین مردم از دست می دهد، قدرت خود را حفظ کند

تحلیلگران معتقدند کاهش محبوبیت نظام، یکی از دلایلی است که آقای خامنه ای پس از کشته شدن ابراهیم رئیسی در سانحه بالگرد، اجازه انتخاب رئیس جمهوری میانه روتر را داد. در پس زمینه ناارامی های داخلی، پزشکیان برای باز کردن مجدد باب مذاکره با غرب در مورد برنامه هسته ای ایران در ازای لغو تحریم های اقتصادی، در تلاش است؛ مذاکراتی که تنها با اجازه رهبری انجام می شود

برنامه هسته ای به معضلی برای جمهوری اسلامی بدل شده است. خساراتی که در طی این یک سال جنگ غزه، به متحدان ایران وارد شده و آشکار شدن ضعف فنی و نظامی ایران در قیاس با اسرائیل، فشارها را بر رهبران ایران برای پیشبرد برنامه هسته ای و حرکت به سمت بمب افزایش داده است

در داخل ایران صداهایی که معتقدند بهترین عامل بازدارنده علیه اسرائیل و آمریکا داشتن سلاح های هسته ای است، روز به روز بلندتر می شود. اما ایران می داند که هر دو نامزد ریاست جمهوری آمریکا قول داده اند جلوی دسترسی تهران به سلاح هسته ای را بگیرند

آنچه اوضاع را پیچیده تر کرده، نبرد بر سر جانشینی آقای خامنه ای است. با مرگ رئیسی، احتمال جانشینی مجتبی خامنه ای بیش از همیشه تقویت شده است؛ در این میان سپاه نقش مهمی در تعیین جانشین رهبری دارد

اما تمایل ایران به اجتناب از جنگ به این معنا نیست که حتما جنگ بزرگتری در پیش نخواهد بود. اسرائیل و ایران هر دو بدنبال ایجاد بازدارندگی هستند و برای این منظور نیاز به انجام حملات تلافی جویانه دارند. در همین راستا عباس عراقچی وزیر خارجه ایران هفته گذشته اعلام کرد: «در صورت حمله اسرائیل پاسخ ما متناسب و حساب شده خواهد بود»

این حملات علیرغم تمام دقتی که در انجام آن می شود، می تواند ناخواسته به انفجار بیمارستان یا مدرسه ای بینجامد و با برجای گذاشتن تلفات غیرنظامی، به خشونت های گسترده تر دامن زند

همچنین در صورت واکنش ایران، اسرائیل وادار خواهد شد اهداف خود را به زیرساخت های اقتصادی ایران گسترش دهد؛ اتفاقی که اگر رخ دهد می تواند سبب تشدید درگیری در کل منطقه شده و حملات ایران به زیرساخت های نفتی عربستان را در پی داشته باشد

اما این احتمال نیز وجود دارد که با سرعت گرفتن مذاکرات برای آتش بس در غزه و لبنان، ایران به توصیه آمریکا و انگلیس برای متوقف کردن درگیری عمل نماید

علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران در شبکه ایکس نوشت که «پاسخ اسرائیل به شکل قابل توجهی قوی تر از پاسخ این کشور در ماه آوریل بود». اسرائیل به سیستم های دفاع هوایی و سایت های ساخت موشک در سه استان ایران حمله کرد و اهدافی را نیز در عراق و سوریه مورد حمله قرار داد؛ اما از حمله به زیرساخت های کلیدی انرژی و هسته ای ایران خودداری کرد

به گفته واعظ سؤال کلیدی این است که آیا تهران این ضربه را می پذیرد و تبادل آتش را متوقف می کند، یا دست به حمله انتقام جویانه می زند؟ ایران برای متوقف کردن تنش ها دلایلی قوی دارد؛ ولی صداهای قدرتمندی همچون سپاه وجود دارد که به حکومت برای دادن پاسخی تهاجمی تر فشار میاورد

به گفته دیوید ماکوفسکی از مؤسسه واشنگتن: «تمایل آمریکا و اسرائیل نیز این است که تنش با ایران بار دیگر به جنگ سایه بدل شود؛ اتفاقی که اگر رخ دهد یک دستاورد خواهد بود. شما به دشمنی پایان نمی دهید ولی آن را تحت کنترل در میاورید»

صنم وکیل مدیر برنامه خاورمیانه در چاتم هاوس می نویسد: «انتخابات ریاست جمهوری آمریکا عاملی تعیین کننده در این بازی است. اگر ایران می خواهد پیش از انتخابات از تشدید درگیری خودداری کند، باید از واکنش دست بردارد و روی یک استراتژی طولانی تر متمرکز شود؛ استراتژی که مبتنی بر گسترش دیپلماسی منطقه ای و گشایش روابط با غرب است»

منبع: نیویورک تایمز

حمله اسرائیل مرحله جدیدی در تنش بین دو کشور بود ولی فعلا خطر جنگی همه جانبه را از منطقه دور کرد

به گفته تحلیلگران، حمله تلافی جویانه اسرائیل به ایران در صبح روز شنبه، آغاز مرحله ای جدید و خطرناک در درگیری های چند ساله بین دو کشور بود؛ ولی به نظر می رسد که فعلا خطر جنگی همه جانبه از سر منطقه دور شده است

سالها راهبرد اسرائیل این بود که درباره ترورها و اقدامات خرابکارانه خود در خاک ایران مسئولیتی را نمی پذیرفت و سکوت می کرد؛ ولی این نخستین باری بود که اسرائیل مسئولیت انجام عملیات نظامی در داخل ایران را پذیرفت. همچنین این نخستین حمله هوایی خارجی به ایران از زمان جنگ با عراق بود

گرچه این حمله رخدادی بسیار مهم بود؛ ولی ایران فورا یک چارچوب زمانی را برای انتقام تعیین نکرد. وزارت امور خارجه ایران گفت که گرچه ایران موظف به دفاع از خود است ولی به «مسئولیت های خود در قبال صلح و امنیت منطقه ای» نیز آگاه است و از به کار بردن لحن و زبان تندی که مشخصه واکنش های اولیه ایران به عملیات های پیشین اسرائیل است، خودداری نمود.

الی گرانمایه کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی اروپا می گوید: «دوران جنگ سایه به پایان رسیده و دو کشور وارد درگیری آشکار ولی مدیریت شده، شده اند. حمله اسرائیل به نحوی بود که تهران می تواند از آن چشم پوشی کند و حمله تلافی جویانه انجام ندهد»

اسرائیل پس از هفته ها فشار از سوی ایالات متحده برای کاهش دامنه حمله، از هدف قرار دادن سایت های هسته ای و نفتی ایران خودداری کرد و تمرکز خود را روی 20 تأسیسات نظامی از جمله باتری های دفاع هوایی، ایستگاه های رادار و سایت های تولید موشک قرار داد

این حمله نسبتا محدود به ایران امکان داد تا صبح شنبه شرایطی عادی را به نمایش بگذارد. سازمان هوانوردی، حریم هوایی ایران را بازگشایی کرد و خبرگزاری های دولتی تصاویر و فیلم هایی از روال معمول زندگی را پخش کردند. به گفته تحلیلگران همه اینها نشان می دهد که رهبران ایران در تلاش هستند تا حمله اسرائیل را کم اهمیت جلوه دهند و انتظارات داخلی را از لزوم پاسخ بزرگ ایران کم کنند

یوئل گوزانسکی کارشناس اسرائیل در امور ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی، می گوید: «حمله اسرائیل اغاز مرحله جدیدی است، مرحله ای خطرناک و حساس؛ ولی آنچه از ایران می شنویم این است که: «اوه، این که چیزی نیست» در نتیجه این امکان وجود دارد که دو طرف پایان این دور از زدوخوردها را اعلام کنند و ما شاهد انتقام جویی از سوی ایران، یا به کل نباشیم و یا در مقیاس کوچک باشیم»

با این حال تحلیلگران هشدار می دهند که تنش های اخیر –حتی اگر فعلا کاهش یابد- ایران و اسرائیل را در مسیر یک درگیری غیرقابل کنترل قرار داده است

اسرائیل هنوز درگیر جنگ با حزب الله است و نیروهای اسرائیلی از هوا و زمین عملیات گسترده ای را در لبنان آغاز کرده اند. در نوار غزه نیز جنگ با حماس ادامه دارد. فعلا دورنمایی برای پایان این دو جنگ وجود ندارد و هر یک از آنها می تواند سبب تشدید تنش بین ایران و اسرائیل شود، به خصوص که ایران نشان داده است حاضر است برای دفاع از شریکان خود به اسرائیل حمله کند

دو کشور برای سالها، جنگی مخفیانه و در سایه داشتند که در آن هر یک از طرفین منافع طرف دیگر را تضعیف می کرد، از مخالفان طرف مقابل حمایت می نمود و مسئولیت حملات خود را بر عهده نمی گرفت. اما این جنگ سایه بعد از حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، به تقابلی آشکار بدل شد

برخی از تحلیلگران نگرانند که حمله روز شنبه اسرائیل گرچه نسبتا محدود بود ولی زمینه را برای انجام حمله ای بزرگتر پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در اوایل نوامبر فراهم کرده است؛ زیرا در زمان انتقال قدرت، تمرکز واشنگتن روی درگیری اسرائیل و ایران کم می شود

اسرائیل با ایراد خسارت به سیستم پدافند هوایی و راداری ایران، حمله جنگنده های خود به ایران را در آینده آسان تر کرده و تهران را از پاسخ قاطع بازداشته است

الی گرانمایه با اشاره به نتانیاهو می گوید: «فعلا ایران و منطقه از اینکه آمریکا توانست نتانیاهو را مهار کند، نفسی راحت کشیدند؛ ولی این ترس وجود دارد که اسرائیل موقتا تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دست از حمله گسترده برداشته و پس از آن به ایران حملات شدیدتری کند»

باتوجه به ترسی که در اسرائیل نسبت به تلاش های ایران برای ساخت بمب هسته ای و حمایت از شبه نظامیان مخالف موجودیت اسرائیل وجود دارد، نتانیاهو در داخل و خارج تحت فشار است تا به ایران ضربه محکمتری بزند

زمانی نتانیاهو به عنوان رهبری ریسک گریز دیده می شد؛ رهبری که از جنگ های خارجی طولانی پرهیز داشت. ولی عدم تمایل او به توافق آتش بس در غزه در سال گذشته و تصمیم برای حمله به لبنان، این تصور را ایجاد کرده است که او اکنون بیشتر از همیشه آماده ماجراجویی نظامی در خارج از کشور است، تا توجه منتقدان داخلی را از مشکلات داخلی اسرائیل منحرف نماید

تنها چند ساعت بعد از حمله روز شنبه، برخی از سیاستمداران اسرائیلی که پیشتر نتانیاهو را تحت فشار گذاشته بودند تا حمله ای قوی تر به ایران انجام دهد، از او انتقاد کردند که چرا شدیدتر از این عمل نکرده است. یایر لاپید از رهبران میانه رو اپوزیسیون از نیروی هوایی ستایش کرد ولی افزود که حمله محدود به سایت های نظامی اشتباه بوده است. لاپید در شبکه های اجتماعی نوشت: «ما می توانستیم و باید ایران را مجبور می کردیم بهای بسیار بالاتری بپردازد. ایران در رأس محور شرارت قرار دارد و باید هزینه سنگینی بابت تجاوزات خود متحمل شود»

ایتامار بن گویر وزیر راست افراطی کابینه نتانیاهو، احساسات مشابهی ابراز کرد و گفت این حمله باید مقدمه ای برای حملات بیشتر و گسترده تر باشد. وی افزود: «دولت وظیفه دارد تهدید ایران برای نابودی اسرائیل را رفع کند»

ولی دیگر رهبران اسرائیل، دولت را به خاطر نشان دادن خویشتنداری و خودداری از درگیری غیرقابل کنترل تحسین کردند

یایر گولان معاون سابق ارتش اسرائیل و رهبر یک حزب چپ نوشت: «این حملات بر قابلیت دفاعی و تهاجمی ایران تأثیر گذاشت؛ بدون اینکه ما را به یک درگیری طولانی مدت بکشاند. درگیری طولانی در راستای منافع ملی و امنیتی اسرائیل نیست»

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر