در همه جا از مراکز خرید و بیمارستان‌ها گرفته تا مهد کودک‌ها، دانشگاه‌ها و مجالس و هرگونه تجمعاتی که در امارات برگزار می‌شود، می‌شنوید که مردم به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند و این زبان به زبان رسمی و غیر رسمی این کشور بدل شده است. شیوع و فراگیر بودن زبان انگلیسی در امارات امری غیرقابل انکار است. برخی گسترش این زبان را نشانه پیشرفت دانسته و برخی دیگر آن را نشانه ضعف زبان عربی و عدم انطباق آن با تغییرات قرن 21 می‌دانند. اما ایا ما نمی‌توانیم بدون اینکه زبان خود را از دست دهیم مدرن شویم؟
وقتی سازمان ملل پس از جنگ جهانی دوم تشکیل شد، زبان عربی را به عنوان یکی از پنج زبان رسمی این سازمان به رسمیت شناخت اما امروزه بسیاری از عرب زبانان از صحبت کردن به این زبان اجتناب می‌کنند. از برخی از انان به خصوص در امارات بخواهید که چند دقیقه به زبان مادری خود سخن بگویند، بدون شک می‌بینید که پس از دو جمله، زبان خود را به انگلیسی تغییر می‌دهند و بهانه‌ای که می‌آورند این است که کلمات فنی خاصی که در زبان انگلیسی هست، معادلی در زبان عربی ندارد
به من می‌گویند چطور به عربی کامپیوتر می‌گویی؟ اتفاقا جواب آسان است؛ معادل کامپیوتر در زبان عربی حاسوب می‌شود. حقیقت این است که زبان عربی برای بسیاری از جوانان جذابیت خود را از دست داده است. حتی ممکن است برخی از جوانان از اینکه در مقابل دیگران به عربی صحبت کنند، خجالت بکشند تا مبادا از دید همسالان‌شان کم‌سواد به نظر برسند
من نسل خودم را مقصر می‌دانم. چند هفته پیش برای یک نوازنده مشهور عرب ضیافت شامی ترتیب دادم و با هم توافق کردیم که فقط به زبان عربی صحبت کنیم. این کار نتیجه‌بخش بود؛ اما این مهمانی یک استثنا بود. غالبا در تجمعات و دورهمی‌ها اصل این است که به زبان انگلیسی صحبت می‌شود و در بین آن گاهی کلمات پراکنده عربی نیز گفته می‌شود
چند دهه پیش تنها کودکانی که حاصل ازدواج یک عرب زبان و یک غیرعرب زبان بودند، نمی‌توانستند به زبان عربی صحبت کنند اما امروزه بسیاری از خانواده‌هایی که پدر و مادر هر دو اماراتی هستند، با فرزندانشان انگلیسی صحبت می‌کنند و اغلب اینگونه استدلال می‌کنند که «برای بچه‌ها اموختن یک زبان راحت‌تر است»
تأثیر غرب بر زبان عربی به دوران استعمار برمی‌گردد؛ در آن زمان بسیاری از ما زبان‌های خارجی را از روی ناچاری یاد می‌گرفتیم. اواخر قرن نوزدهم موج بیداری عربی در شام و از میان جامعه مسیحی سوریه و لبنان آغاز شد و نویسنده‌هایی همچون عدید داویشا شروع به نوشتن کتاب‌هایی در مورد ناسیونالیسم عرب کردند. همچنین انتشار یک فرهنگ لغت عربی در سال 1867 و یک دایره‌المعارف عربی در سال 1870، در کنار انتشار روزنامه‌هایی به زبان عربی و رشد ادبیات معاصر عرب، موج بیداری جدیدی را در میان اعراب ایجاد کرد
این بیداری منجر به تأسیس آکادمی زبان عربی دمشق در سال 1919 شد که هدفش حفظ و تقویت زبان عربی از طریق ایجاد اصطلاحات جدید بود. در طول دهه‌ها این آکادمی واژه‌های اقتباسی و جدیدی را متناسب با دوران مدرن معرفی کرد؛ برای مثال کلمه اهتمام را برای نشان دادن توجه و علاقه به چیزی و کلمه شخصیه را به معنای شخصیت معرفی نمود. چنین کلماتی پیش از این مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و از آن زمان در زبان عربی رایج شد
اینکه کلمات جدید و تازه معرفی شده، چقدر در جامعه جا بیفتد، متفاوت است. برای مثال امروزه کلمه هاتف به معنای تلفن بیشتر از کلمه شبکه به معنای اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرد و البته هنوز هم بسیاری از عرب‌زبانان از معادل‌های انگلیسی این واژه‌ها در مکالمات خود استفاده می‌کنند. منتقدانِ آکادمی زبان عربی دمشق می‌گویند، برخی از کلماتی که این آکادمی معرفی می‌کند طولانی است یا برای کلمه‌ای مثل اینترنت بیش از یک اصطلاح پیشنهاد داده است. عدم توجه به کلمات و اصطلاحات پیشنهادی آکادمی، نتیجه وضعیت سیاسی جهان عرب نیز هست که در ان دمشق و دیگر شهرهایی که از دیرباز مراکز فرهنگی جهان عرب به شمار می‌رفتند، دیگر نفوذ سابق خود را در منطقه ندارند ضمن اینکه آکادمی‌های مشابهی در اردن، عراق، سودان، مراکش، لیبی، الجزایر و امارات ایجاد شده است
این بی‌توجهی روز افزون نسبت به زبان عربی را می‌توان در سراسر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، شام و حتی مصر که به طور سنتی حافظ زبان عربی شمرده می‌شود، دید. مطالعه‌ای که سال 2009 بر روی 214 دانشجو از سراسر جهان عرب برای دانشگاه آمریکایی شارجه با عنوان «تأثیر زبان انگلیسی بر مکالمات جوانان عرب در امارات» انجام شد، نشان داد که زبان انگلیسی به تدریج جایگزین زبان عربی شده و دانشجویان نگرش منفی‌ای نسبت به یادگیری و مکالمه زبان عربی دارند
اما این امر نه تنها جوانان، که سیاستمداران، روشنفکران و دیگر شخصیت‌های برجسته را شامل می‌شود و همه به طور فزاینده‌ای انگلیسی صحبت می‌کنند. این موضوع نیاز به رسیدگی فوری دارد. باید بر آموزش، سخنرانی و نشر مکتوبات و پخش برنامه از رسانه‌های مختلف به زبان عربی تأکید شود. درخواست اخیر شیخ سلطان بن‌محمد القاسمی حاکم شارجه مبنی بر حفظ زبان عربی و دانستن این زبان به عنوان «میراث تاریخی و فرهنگی و علمی» به ما نشان می‌دهد که باید با سرعت و قدرت وارد عمل شویم
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما