آنچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند

از جمله اشتراکات میان ادیان جهان قاعده زرین (Golden Rule) است، با این مضمون که " هر آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند وآنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران نیز نبپسند. "

به بیان روشن تر این اصل فراگیر اخلاقی می گوید: انسان باید به گونه‌ای با دیگران رفتار کند که دوست دارد دیگران در شرایط مشابه با او آن‌گونه رفتار کنند. قاعده زرین، اصلی وجدانی است که در میان پیروان ادیان هم انگیزاننده ای قوی جهت رفتار درست با دیگر همنوعان است؛ و هم پادزهری است در مقابل خودخواهی ها و تعصبات بیجا و نابجای انسانی که امروزه  به صورت فزاینده ای در برخوردهای اجتماعی به چشم می خورد.

ایام میلاد علی(ع) بهانه ای به دست داد تا این اصل اخلاقی و انسانی را ( که امروزه در زبان اخلاق پژوهان  قاعده طلایی نام یافته است) در گفتار ایشان بازخوانی و بازبینی نماییم؛ به آن امید که زمینه ای باشد بر یادآوری حرمت و شرافت انسانی. علی(ع) در نامه ای خطاب به فرزندش امام حسن‌ مجتبی ع در هنگام بازگشت از جنگ صفین، این اصل وجدانی را با تاکید تمام، این چنین توصیه مینمایند: "پسرم! خویشتن را معیار و مقیاس قضاوت بین خود و دیگران قرار بده؛ پس آنچه را برای خود دوست می‌داری برای دیگران دوست بدار و آنچه را که برای خود نمی‌پسندی برای دیگران نیز مپسند. ستم مکن؛ همان‌گونه که دوست نداری به تو ستم شود. نیکی کن؛ همان‌طور که دوست داری نسبت به تو نیکی کنند. برای خویشتن چیزی را زشت بدان که همان را برای دیگری قبیح می‌شماری؛ به همان چیزی برای مردم راضی باش که برای خود می‌پسندی." (نهج البلاغه، نامه 31) امام در این نامه نه تنها به این اصل مشترک انسانی اشاره نمودند بلکه چند مصداق عینی آن را نیز مورد توجه قرار دادند.

ایشان در جایگاه حکومتی ودرک نیازمندترین مردمان جامعه خویش، اینگونه خود را جای آنها قرار داده و با آن ها ابراز همدردي می کند: "هرگز هوايي بر من چيره نخواهد گرديد و حرص، مرا به برگزيدن خوراکی های لذیذ نخواهد کشاند در حالی که  در حجاز يا يمامه کسي محتاج قرص ناني باشد، يا شکمي سير نخورد.یا  من سير بخوابم و پيرامونم شکم هايي که از گرسنگي به پشت دوخته و جگرهايي سوخته باشد... آيا بدين بسنده کنم که مردم مرا اميرالمؤمنين گويند و در تلخی هاي روزگار با آنان شريک نباشم، يا  در سختي زندگي الگوی ايشان نشوم؟" (نهج البلاغه، نامه 45( این سخن تلنگری است به مدیران و مسئولان خرد و کلان جامعه اسلامی که محرومان و نیازمندان در دفتر صدارت و ریاست آن ها به فراموشی سپرده نشوند، همان گونه که اگر این ها خود بجای مردم بودند این چنین می پسندیدند.

امام علي (ع) در عهـدنامه ي معروف خود به مـالک اشتر که بحق می توان آن را منشور عدالت طلبی و اخلاق مداری اجتماعی نام نهاد نیز با توجه به حرمت و قداست ذاتی انسان، او را به دوستي و مهرباني نه تنها با مسلمانان بلکه با همه انسان ها دعوت مي کند:" با همه دوست و مهربان باش. مبادا چون حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت داری؛ زیرا مردم دو دسته اند: یا همکیش تواند و یا همنوع تو".(نهج البلاغه، نامه 53)

اصل اخلاقی زرین که جنبه سلبی آن به قاعده سیمین (Silver Rule) معروف است تاکید بر دوری از ناراستی هایی دارد که در حق خود نمی پسندی؛ که در دیگر سخن از علی(ع) نیز این اصل چنین آمده است" در تربیت تو همین بس است که آنچه را که از دیگری بد می‌داری، از آن اجتناب نمایی".(نهج‌البلاغه، حکمت365و ۴۱۲)

اندکی اندیشه نماییم؛ آیا همان گونه که دوست داریم مورد لطف و مهر دیگران قرار گیریم، درباره بندگان خدا نیز چنین می اندیشیم و رفتار می نماییم؟ اگر دوست یا همکاری از سر بی صداقتی با ما برخورد نماید، آن را امری غیر اخلاقی و نادرست می دانیم، حال خودمان در چنین شرایطی چه روشی را برمی گزینیم؟

و چه زیبا این قاعده اخلاقی و اندرز علی(ع) به فرزندش در سخن سعدی شیراز نظم یافته است:

بشنــو از من سخنـی حـق پدر فرزنـدی                     گر به رای من و اندیشه من خرسندی

چیست دانی سرّ دینداری و دانشمندی؟                    آن روا دار که گـر بـر تـو رود بـپسندی

نویسنده: مسلم محمدی عضو هیات علمی دانشگاه تهران