منظور از آلودگی هوا، وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز و یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به مقدار و مدت زمانی که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد، است. از دوران باستان آلاینده هایی مانند بخار، دود، گازهای آتشفشان ها و … وجود داشتند. اما اینها خطرات جدی برای حیات جانواران و محیط زیست ندارند. با انقلاب صنعتی و گسترش شهرنشینی، آلاینده های هوا شکل دیگری به خود گرفتند، شدت و میزان آنها به قدری شد که زندگی شهرنشینان را به خطر انداخت. ایران نیز از این وضعیت مستثنا نیست و حتی در سال های اخیر وضعیت هوای چند شهر بزرگ ایران به شدت وخیم شده است. آلودگی هوا در تهران در روزهای اخیر به میزان نگران کننده ای افزایش پیدا کرده بود.
آلودگی هوا تا چه حد خطرناک است؟
اهمیت آلودگی هوا زمانی مشخص می شود که نگاهی به آمارهای مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا بیندازیم. در سال ۱۳۸۹ دکتر ندافی از وزارت وقت بهداشت اعلام کرد، سالانه ۳۶۴۱ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان می بازند؛ در همان سال سازمان بهداشت جهانی، اعلام کرده است که تا سال ۲۰۱۲ در ایران ۱۰هزار و ۶۰۰ نفر براثر آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می شوند که یک سوم این تعداد مربوط به شهر تهران و یک سوم دیگر مربوط به استان های درگیر گردوغبار است. دکتر حسن آقاجانی، مشاور وقت وزیر بهداشت، نیز اعلام کرد در سال ۱۳۹۰، ۴۴۶۰ نفر بر اثر آلودگی هوای تهران فوت کرده اند.
مسعود فشکی – کارشناس مهندسی بهداشت محیط – در خصوص رابطه مرگ و میر شهروندان و آلودگی هوا در سال ۹۳ پژوهشی انجام داده است که براساس آن مشخص شد میان تعداد روزهای آلوده و افزایش آمار مرگ و میر ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین این تحقیق نشان داد در سال ۱۳۹۳، ۵۱۵۸ نفر به دلیل مشکلات تنفسی جان خود را در شهر تهران از دست داده اند. همچنین ارتباط معناداری بین مرگ و میر ناشی از بیماری های مورد مطالعه با آلودگی هوا وجود دارد. همان طور که گفته شد، هر سال به تعداد مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا افزوده می شود، و لزوم اقدامات جدی در این مورد بسیار احساس می شود. اما دولت چه کارهایی برای مقابله با آلودگی هوا انجام داده است؟
ناکامی در کاهش آلودگی هوا
در سال ۱۳۷۹ برنامه‌ای با نام «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» طراحی و تصویب شد تا بنابر این برنامه، ظرف مدت ده سال، هوای پایتخت به کیفیت سالم و قابل تنفس برسد، اما هوای پایتخت روز به روز بدتر شد. شهریور امسال رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست اعلام کرد، ممکن است در سال تحصیلی جاری مدارس در زمان آلودگی هوا و پایداری هوا به مدت دو هفته، سه هفته و حتی یک ماه تعطیل شوند. تعطیلی مدارس بر اثر آلودگی هوا یکی از اقدامات دولت در سال های اخیر بوده است. اما یک راهکار انفعالی و سلبی. دولت چه راهکارهای موثری برای مقابله با آلودگی هوا به کار بسته است و تا چه اندازه ای موفق بوده است؟
یکی از راه حل های دولت استفاده از حمل و نقل عمومی است. از طرفی بخش اعظم آلودگی هوا توسط اتومبیل ها ایجاد می شود و از طرف دیگر شهرهای بزرگ به خصوص تهران بیش از ظرفیتشان خودرو دارند. به نظر می رسد این ایده، راه حل خوبی باشد. موسی فرهنگ رنجبر، شهردار نمونه شهرهای کوچک ایران، این اقدامات شهرداری تهران را تلویحا دیر ارزیابی می کند. او علت اصلی مشکل ترافیک تهران را کوتاهی در تقویت سیستم حمل و نقل عمومی می داند. به گفته او در حال حاضر یکی از افتخارات شهرداری تهران این است که از سالهای گذشته تاکنون بر تعداد تونل و بزرگراه‌ها افزوده است، در حالی‌که این گونه سیاست‌گذاری‌های اشتباه باعث ترغیب بیشتر مردم به استفاده از خودروهای شخصی می شود.
از سوی دیگر حمل و نقل عمومی از منظر شبکه‌ای با نقص‌های فراوانی روبه رو است به این معنا که اتوبوس‌های تند‌رو و مترو در بسیاری از نقاط تهران به لحاظ کمی و کیفی با کاستی‌های بسیاری به ارائه خد‌مات می‌پرد‌ازند. او با اشاره به استقبال مردم از حمل و نقل عمومی گفت: «مشکلات ترافیک کلانشهر تهران به ضعف مدیریت، تصمیم های ناد‌رست مد‌یران شهری و د‌ید‌گاه های مد‌یریتی مرتبط است نه فرهنگ شهروندان. برعکس من معتقد‌م که مردم، فرهنگ لازم برای استفاده از حمل و نقل عمومی را کسب کرده اند.»
سید جعفر تشکری هاشمی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران نیز درباره ضعف حمل و نقل عمومی در تهران می گوید: «در بودجه سال ۹۵ شهرداری ۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای حوزه حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شده اما این اعتبارات کافی نیست.» او ضمن اشاره به کمبودهای حوزه حمل و نقل عمومی در شهر تهران اضافه می کند: «بخش قابل توجهی از این کمبودها نیز مرتبط با بی توجهی دولت به این حوزه است. دولت طی سال های گذشته هیچ گاه آنطور که باید به وظیفه خود در توسعه حمل و نقل عمومی شهر تهران عمل نکرده و همین موضوع نیز سبب شده امروز در شهر تهران با کمبود شدید اتوبوس و عقب بودن از برنامه توسعه مترو مواجه باشیم.»
از دیگر اقدامات دولت می توان به طرح زوج و فردسازی خودروها اشاره کرد. این طرح تنها ۶% از ترافیک کاسته است و نکته آموز آنکه طبق ارزیابی های انجام شده و آمارهای منتشره در رسانه ها، در کاهش و مدیریت آلودگی هوا هیچ تاثیری نداشته است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۴، روزانه ۴۰۰ هزار خودرو به‌طور غیرمجاز وارد این طرح می شوند، و این خود سندی است بر شکست این طرح. همچنین نظرات برخی از مردم حاکی از این است که این طرح به درآمدی برای شهرداری تبدیل شده است.
فاطمه آلیا – نماینده سابق مجلس شورای اسلامی – درباره این طرح گفته بود: «دولت و سایر ارگان ها باید در مورد طرح هایی مانند زوج و فرد تجدید نظر کنند زیرا تجربه سال های اخیر نشان می دهد این طرح نیز شکست خورده است زیرا خودروهای فرسوده با توجه به پلاک خود می توانند وارد محدوده طرح زوج و فرد شده و بر شدت آلودگی هوا بیافزایند.»
خودروهای فرسوده و آلایندگی خودروهای نو
خودروهای فرسوده خود یکی از علل آلودگی هوا هستند. طبق اظهارات نمایندگان مجلس، ۵ میلیون خودرو، ۴۰۰ هزار خودروی فرسوده، یک ونیم میلیون وسائط نقلیه موتوری غیراستاندارد و آلاینده، یک هزار مینی بوس فرسوده، ۲ هزار اتوبوس فرسوده با عمر بالای ۳۰ سال و ۸ هزار پیکان فرسوده در تهران تردد می کنند. وحید حسینی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید: «چگونه ۹۰ هزار وام با بهره کم به خودروسازان می‌دهیم، اما یک خودروی فرسوده از تهران خارج نمی‌شود و روزانه هزار خودرو در تهران پلاک می‌شود؟»
در ایران تنها مشکل خودروهای فرسوده نیست. بلکه مساله این است که خودروهای نو نیز به آلودگی هوا دامن می زننند. تولید خودروهای آلوده‌کننده که در جهان از رده تولید خارج شده است، در خط تولید کارخانجات خودرو‌سازی همچنان تولید و به خیابان‌ها ارسال می‌شوند. درواقع به نظر می رسد، راهکارهای آلاینده‌زدایی از خودروها به خصوص خودروهای سواری، موتورسیکلت‌ها و اتوبوس‌ها به کلی کنارگذاشته شده است. برای مثال قانون نصب فیلتر در خودروهای دیزلی همچنان از سوی خودروسازان رعایت نمی شود. درحالیکه معاینه فنی خودروهای نو در اروپا سالی یک بار الزامی است.
فقط تهران آلوده نیست…
اگرچه در این گزارش بیشتر به آلودگی هوا در تهران پرداخته شد، اما مساله این است در ایران، فقط تهران درگیر این مساله نیست. «سازمان بهداشت جهانی»، در پاییز ۲۰۱۳ اهواز را آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرد، و تاسف برانگیزتر آنکه در فهرست ده شهر آلوده جهان، پس از اهواز، سه شهر سنندج، کرمانشاه و یاسوج نیز دیده می‌شوند. درواقع، تهران تنها شهر آلوده ایران نیست. شهرهایی مانند سنندج، اهواز، اراک و … نیز شهرهای آلوده ای هستند. ولی تهران به واسطه پایتخت بودنش بیشتر در خبرها می آید و همین امر باعث نارضایتی برخی مردم شهرهای دیگر شده است. در روزهای اخیر میزان گرد و غبار در اهواز به پنج برابر حد مجاز رسیده است. و در سالهای اخیر حتی انباشت گرد و غبار در آسمان شهر اهواز به حدی بوده است که میزان آلودگی هوا در این شهر ۶۶برابر حد مجاز اعلام شد. و دولت عملا هیچ اقدامی برای کاهش آلودگی هوا نکرده است.
نظر شما