نیجریه صحنه رقابت ایران و عربستان سعودی

نیجریه که به عنوان مهمترین تولیدکننده‌ی نفت در قاره آفریقا محسوب می‌شود، پس از تظاهرات هواداران جنبش اسلامی نیجریه (IMN) که به منظور آزادی رهبرشان ابراهیم زکزاکی در ابوجا پایتخت کشور برگزار شد و به کشته شدن 6 نفر انجامید، فعالیت این گروه را ممنوع اعلام کرد.

اینیدله آددجی، استاد دانشگاه یورک انگلیس و مدرّس مدرسه‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی سواس دانشگاه لندن، در این رابطه اظهار داشت: رفتار سعودی‌ها هنگام مشاهده‌ی ایرانیانی که سعی در پیدا کردن جای پایی در شمال نیجریه دارند، مثل کسی است که از اینکه می بیند شخص ثالثی سعی در دوستی با بهترین رفیقش را دارد خشمگین است و می ترسد که جای وی در این رابطه گرفته شود.

تلگراف‌های سعودی که در سال 2015 توسط ویکی لیکس منتشر شد، حاکی از نگرانی‌ آل سعود از گسترش سرمایه گذاری های ایران بر روی شیعیان کشورهای آفریقای غربی و ساحل آفریقا از جمله مالی، موریتانی، بورکینا فاسو و نیجریه است.

آقای اینیدله آددجی افزود: اگرچه مبالغ پرداختی توسط عربستان سعودی و ایران بیشتر صرف امور خیریه می شود، اما هدف واقعی این دو کشور از چنین اقداماتی بسط نفوذ خود در نیجریه است.

آقای زکزاکی یک فعال دانشجویی مسلمان سنی بود که با الهام از انقلاب ایران در سال 1979، در ابتدا درصدد تکرار چنین انقلابی در نیجریه برآمد؛ اما وقتی این اقدام از سوی او مؤثر واقع نشد، به ایران رفته و به تشیع گروید و ملبس به لباس روحانیت شد.

در دهه‌ی 1990 زکزاکی با بازگشت به وطن خود، نهضت اسلامی را پایه گذاری کرد تا از این طریق هم به مردم آگاهی بخشیده و هم پیروانی برای خود دست و پا کند. اما دیری نگذشت که افسار امور از دستش خارج شد. ارتش نیجریه صدها نفر از شیعیان را در دسامبر سال 2015 در شهر باستانی زاریا به قتل رساند و آقای زکزاکی و صدها نفر از پیروان وی را به اتهام قتل رئیس ستاد ارتش نیجریه دستگیر کرد؛ اما این اتهام از سوی این جنبش مورد انکار قرار گرفت.

طبق نظر متیو پیج، کارشناس سابق وزارت امور خارجه‌ی ایالات متحده در نیجریه، ایران سالها بود که بودجه‌ی آقای زکزاکی و منطقه‌ی زاریا که وی در آن فعالیت داشت را تأمین می‌کرد؛ این تأمین مالی از سوی ایران موجب شده بود که زاریا به قبله محرومین نیجریه تبدیل شود. بنا بر تخمین وی، جنبش اسلامی حدود 10،000 دلار در ماه، از ایران دریافت می‌کند و آقای زکزاکی از این پول برای تأمین هزینه‌ی خوراک پناهندگان بی‌خانمان استفاده کرده است؛ این ارزان‌ترین روش برای حفظ منافع ایران در نیجریه است.

غانم نسيبة بنیانگذار شرکت Cornerstone Global Associates مستقر در لندن تخمین زده است که سازمان آقای زکزاکی بیش از 300 مدرسه، مراکز اسلامی، روزنامه و بنیاد شهید را اداره می‌کند. این شبکه شبیه به سیستم‌های رفاهی است که در کشورهای دیگر توسط حزب الله لبنان و سایر گروه‌های تحت حمایت ایران ایجاد شده است.

به گفته‌ی دیپلمات‌های نیجریه، این اولین بار است که دولت نیجریه، جنبش اسلامی را تهدید امنیتی خوانده و آن را با بوکوحرام مقایسه کرده است.

پرگرینو بریما، نویسنده‌ی نیجریایی و مؤسس سازمان «هر نیجریایی باید دست به کار شود» که پزشکی تحصیل‌کرده و مدرس زیست‌شناسی، آناتومی و فیزیولوژی در کالج‌های نیویورک است، می‌گوید: «من تا دسامبر سال 2015 هرگز به نقش پول و وابستگی مالی روحانیون به عربستان فکر نکرده بودم. اما شما می‌توانید به راحتی اهمیت پول را ببینید؛ افراد ثروتمند زندگی خوبی دارند و بورس تحصیلی ارائه می‌دهند. به من هم برای تحصیل در دانشگاه ملک فهد ریاض بورس تحصیلی دادند؛ تا این که سال 2015 حدود 1000 شیعه توسط ارتش در شمال نیجریه کشته شدند، آن موقع بود که با نگرش نو به ارائه‌ی این بورس از سوی آنان نگریستم و دریافتم که وهابی‌ها تا چه اندازه در پیشبرد اهداف خود موفق بوده‌اند.»

وی پس از حوادثی که منجر به دستگیری آقای زكزاکی شد، تصمیم به دفاع از حقوق شیعیان این کشور گرفت. نیروهای نظامی نیجریه شیخ زکزاکی و هوادارن او را متهم به حمله‌ به پایگاههای پلیس در زاریا و تلاش برای ترور ژنرال توکور یوسف بوراتایی رئیس ارتش نیجریه ساخته بودند.

به ادعای پلیس نیجریه، در تظاهرات شیعیان علیه ارتشِ ژنرال بوراتایی، یکی از تظاهرات کنندگان با کوکتل مولوتف، خودروی ژنرال را هدف قرار داده و عده‌ای دیگر، با شلیک گلوله او را حمایت کرده اند.

در مقابل، ملک سلمان پادشاه عربستان طی یک تماس تلفنی با رئیس جمهور نیجریه، محمد بوحاری، حمایت خود را از مبارزات دولت علیه گروه‌های تروریستی ابراز داشت. این امر، به منزله‌ی تأیید اقدامات سرکوبگرانه‌ی ارتش نیجریه نسبت به اقلیت شیعه‌ی این کشور، از سوی سعودی‌هاست؛ به گفته خبرگزاری های عربستان ملک سلمان در این گفتگو اظهار داشته است که اسلام چنین اقدامات مجرمانه‌ای را محکوم می‌کند و ضمن اشاره به ایران تاکید کرده است که با هرگونه مداخله خارجی در نیجریه مخالف است.

دفاع آقای بریما از شیعیان، برای شخص وی بسیار گران تمام شده است، ضمن اینکه نشان می دهد که سرمایه گذاری های سعودی در ترویج اسلام محافظه کار در کنار تحرکات ایران، جامعه نیجریه را چه میزان دستخوش تغییر قرار داده است. وی می‌گوید: «در ازای دقایقی که به دفاع از شیعیان پرداختم، هواداران خود را در رسانه‌های اجتماعی از دست دادم؛ پیش از این من هزاران هوادار داشتم، اما با تحولات پیش آمده، روزانه دویست تا سیصد فالوئر خود را از دست دادم. من وضعیت شیعیان کشور را در انجمن گفتگوی اهل سنت نیز مطرح کردم که باعث شد حتی برادرم از آن زمان با من صحبت نکند؛ آخرین سخن وی با من این بود که چگونه می‌توانی ایدئولوژی شیعه را بپذیری؟»

آقای بریما می‌گوید: «چیزی نگذشت که مشخص شد این نگرش‌ها نه تنها اتفاقی نیستند، بلکه محصول آموزه‌های عربستان بر مبنای نفرت و انزجار جدی نسبت به شیعیان هستند؛ این آموزش‌ها به قدری ناملموس صورت می‌گیرد که بی‌آنکه مردم خود متوجه باشند، از کشته شدن هزاران شیعه خوشحال می‌شوند. واقعیت بدتر این است که آنها از افرادی همچون من که به دفاع از حقوق شیعیان می‌پردازم، حتی بیشتر از شیعیان، متنفر هستند.»

در پاسخ به نوشته ها و ادعاهای مطرح شده توسط بریما، ژنرال بوراتایی او را برای گفتگو دعوت کرد. اما آقای بریما مؤدبانه دعوت وی را رد نمود. وقتی آقای بریما مجدداً ادعاهای خود را مطرح کرد، سخنگوی ژنرال بوراتایی، سرهنگ عثمان، با تأیید خط مشی سعودی نسبت به شیعیان، این دانشمند را به دریافت پول از ایران متهم کرد.

سرهنگ عثمان در نامه‌ای به آقای بریما گفته است: «ما به خاطر صداقت، ذکاوت و قدرت سخنوری‌تان، احترام خاصی برایتان قائل بودیم. اما اقدامات برخی از گروه‌ها و افرادی همچون شما باعث شد تا در موضعگیری خود تجدید نظر کنیم؛ من کاملاً از تلاش‌های شما برای لکه دار کردن نام نیک و شهرت رئیس ستاد ارتش باخبرم. ژنرال بوراتایی با نوشتن نامه‌ای شما را به مشاركت سازنده دعوت كرد. اما از آنجا که شما اهداف مشکوکی در سر دارید، هوشمندانه دعوتش را رد کردید. در واقع، خدا به ما رحم کرد و ماهیت شما را افشا نمود. بگذارید کاملاً روشن کنم که اعمال شما تأثیر بسیار زیادی بر امنیت ملی ما دارد. لطفاً در مورد آن فکر کنید و شیوه‌ و منهج خود را اصلاح کنید.»

ایمیل آقای بریما از آن زمان به بعد، غرق در نوشته‌های ضد شیعه و ضد ایرانی شده است. مورد آقای بریما یکی از نتایج رقابت ایران و عربستان سعودی در غرب آفریقا و صرف هزینه های هنگفت توسط این دو کشور است که موجب شده است عدم رواداری، تعصب و تبعیض در جامعه حاکم شود

ایسوفو یحیی، با یادآوری روزهای دانشجویی خود در دهه 1980  که هنوز هیچ مسجدی در محوطه‌ی دانشگاه ساخته نشده بود، می‌گوید: امروز، تعداد مساجد نسبت به سالن‌های همایش بیشتر است. گویی خیلی چیزها طی این مدت کوتاه، تغییر کرده است.

https://lobelog.com/saudi-iranian-rivalry-polarises-nigerian-muslims/

مترجم: ط. مکارمی