چرا مصر و ترکیه به یک دهه تنش پایان دادند؟

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر 14 فوریه در قاهره دیدار کردند. این اولین سفر اردوغان به مصر از سال 2012 بود

این دیدار نقطه عطفی در روابط آنکارا و قاهره بود. نزدیکی دو کشور بعد از دیدار دو رهبر در قطر در جام جهانی فوتبال 2022 شتاب بیشتری گرفت

اردوغان و سیسی در قاهره به موضوعات مختلفی از جمله تجارت دوجانبه، انرژی و پرونده لیبی پرداختند؛ خواستار مرحله جدیدی در روابط فیمابین و افزایش حجم تجارت دوجانبه به میزان 15 میلیارد دلار شدند

جنگ اسرائیل در غزه و تشدید بحران انسانی در این منطقه نیز در دستور کار دو رئیس جمهور قرار داشت

اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی گفت: «ما به همکاری و همبستگی با برادران مصری خود برای پایان دادن به خونریزی در غزه ادامه می دهیم»

رئیس جمهور ترکیه افزود که آنکارا مصمم است به گفتگوی بیشتر با قاهره برای ارتقای صلح و امنیت در خاورمیانه بپردازد

در چند سال گذشته سطح تنش بین ترکیه و مصر بسیار بالا بود؛ آنکارا و قاهره در بسیاری از مناقشات منطقه ای –از لیبی گرفته تا سوریه و محاصره قطر- رودرروی هم بودند

سیاست خارجی ترکیه که مبتنی بر حمایت از اخوان المسلمین و مخالفت سرسختانه با کودتای مصر در سال 2013 بود، حکومت سیسی را بر آن داشت تا همراستا با دیگر کشورهای عرب، ترکیه را یک تهدید جدی تلقی کند

بسیاری از اسلام گرایان مصریِ تبعیدی، این مجال را یافتند تا در رسانه های ترکیه علیه دولت سیسی سخن بگویند و مشروعیت ان را به چالش بکشند. در سوی مقابل هم رسانه های مصر، ترکیه و قطر را متهم به حمایت از تروریسم و افراط گرایی در جهان اسلام می کردند

در نهایت آنکارا و قاهره به این نتیجه رسیدند که آشتی به نفع دو کشور است. دولت ترکیه که دید حضور در کنار گروههای وابسته به اخوان المسلمین در درگیری های مختلف منطقه برای این کشور هزینه های زیادی دارد، تصمیم به تغییر در سیاست خارجی خود گرفت و به جای حمایت از انقلاب های بهار عربی، به دنبال فرصت های تجاری، بازرگانی و سرمایه گذاری رفت

در همین راستا روابط ترکیه با عربستان و امارات در چند سال گذشته به طور قابل توجهی بهبود یافت. در مورد مصر گرچه این کشور همچون عربستان و امارات ثروتمند نیست ولی جغرافیایی که دارد، آن را برای ترکیه ارزشمند می کند. ترکیه مصر را دروازه ای برای ورود به قاره آفریقا می داند و از آنجا که بدنبال تبدیل شدن به بازیگری مهم در مناطق مختلف افریقا است، فکر می کند که با برقراری روابط بهتر با قاهره، می تواند به تقویت نفوذ خود در این قاره کمک کند

مصر هم در پیشبرد روابط خود با ترکیه منافعی می بیند. دولت سیسی با توجه به وخامت اوضاع اقتصادی مصر، بدنبال افزایش سرمایه گذاری و ایجاد روابط تجاری عمیق تر با ترکیه است. از سوی دیگر با توجه به تنشی که بین مصر و امارات بر سر بحران سودان و سد اتیوپی وجود دارد، نزدیکی سریع روابط آنکارا و ابوظبی، قاهره را بر آن داشت تا روابط خود را با ترکیه بهبود ببخشد و از امارات عقب نیفتد

فروش پهپاد، عامل دیگر بهبودی روابط دو کشور است. ده روز قبل از سفر اردوغان به قاهره، مقامات ترکیه موافقت کردند که پهپادهای خود را که در سالهای اخیر در درگیری های زیادی (از جمله جنگ اذربایجان و ارمنستان، اتیوپی، لیبی، سوریه و اوکراین) تأثیرگذار بوده، در اختیار مصر قرار دهند

از نقطه نظر زمانی دلیل اصلی مهم بودن سفر اردوغان به قاهره، ادامه جنگ اسرائیل در غزه است. بسیاری از ترک ها نسبت به رنج فلسطینیان در غزه حساس هستند؛ طبیعتا نگاه افکار عمومی در داخل در مورد مسئله فلسطین، بر سیاست خارجی ترکیه در قبال جنایت های اسرائیل در غزه تأثیرگذار خواهد بود. در این خصوص سیاستگذاران آنکارا اهمیت هماهنگی با قاهره را درک می کنند. مصر از دیرباز در غزه نفوذ زیادی داشته، تنها کشور عربی است که با غزه مرز زمینی دارد و دولت سیسی، هم با اسرائیل و هم با حماس در ارتباط است

ترکیه و مصر در مورد غزه موضع مشابهی دارند ولی مصر در تحولات مربوط به اسرائیل و فلسطین اهمیت بسیار بیشتری از ترکیه دارد و ترکیه احساس می کند که در این زمینه به حاشیه رانده شده است. اردوغان امیدوار است که با نزدیک شدن به مصر بتواند در مذاکرات آتی حول آینده غزه حضور داشته باشد

ترکیه همچنین خواهان ایفای نقش در بازسازی غزه است. این کشور بهبود روابط با مصر را فرصتی می بیند تا در مذاکرات سیاسی و اقتصادی آینده غزه نقش بیشتری بازی کند و از سود حاصل از مشارکت در بازسازی غزه، بهره مند شود

چارلز دان دیپلمات سابق آمریکا در قاهره معتقد است: «بهبود روابط انکارا و قاهره را باید در چارچوب تغییرات ژئوپلیتیک گسترده تری دید. نفوذ واشنگتن در خاورمیانه پیوسته درحال کاهش است و جهان روز به روز چند قطبی تر می شود. اردوغان در تلاش است تا از کاهش نفوذ واشنگتن در منطقه استفاده کند. ما می بینیم که بایدن بارها تقاضای آتش بس در غزه را مطرح کرده و نتانیاهو آن را رد کرده است. کاهش نفوذ و حضور واشنگتن در خاورمیانه، فرصت هایی را برای قدرت های منطقه ای فراهم می کند تا وارد عمل شوند. ترکیه می خواهد بخشی از این روند باشد و خلأ ایجاد شده توسط آمریکا را پر کند»

در آنکارا و قاهره تمایل زیادی برای تقویت روابط دوجانبه وجود دارد ولی مشکلات پس از بهار عربی، بی اعتمادی قابل توجهی را بین دو کشور ایجاد کرده که یک شبه از بین نمی رود. لیبی ممکن است یکی از موضوعات حساس در روابط ترکیه و مصر باشد و چالش های مهمی بر سر همکاری دو کشور ایجاد کند. موافقت ترکیه برای ارسال تجهیزات و فناوری های دفاعی به مصر، نشان دهنده تلاش این کشور برای جلب اعتماد مصر است

منبع: العربی الجدید

آینده اخوان المسلمین در مصر با بهبود روابط آنکارا و قاهره

دیدن رئیس جمهور ترکیه در کنار عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر در یک اجلاس دوجانبه در قاهره برای اعضای اخوان المسلمین بسیار دشوار بود. این اجلاس گامی مهم در جهت آشتی ترکیه و مصر بود. از زمان کودتای ژوئیه 2013 در مصر به رهبری سیسی، آنکارا و قاهره به مدت یک دهه روابط خوب و دوستانه ای نداشتند. سیسی که زمان کودتا وزیر دفاع مصر بود، محمد مرسی رئیس جمهور کشور را سرنگون کرد و اعضای اخوان المسلمین را سرکوب نمود

آن زمان اردوغان آغوش خود را به روی این جنبش گشود، به رهبران این گروه پناه داد، به صدها نفر از اعضای اخوان شهروندی ترکیه داد و دست این گروه را برای داشتن کانال های تلویزیونی و رسانه های مختلف دیگر در ترکیه باز گذاشت

اخوان المسلمین اکنون از اختلافات داخلی رنج می برد و دستگیری محمد بدری یکی از رهبران گروه به همراه دو معاونش ضربه سختی را به این گروه وارد کرده است. با پایان شکاف سیاسی بین ترکیه و مصر و بهبود رابطه دوحه و قاهره، اخوان با تضعیف منطقه ای روبرو است. این امر فشار را بر این جنبش افزایش داده است زیرا که می بیند متحدین اندکی برایش باقی مانده است

تغییر در سیاست ترکیه نسبت به مصر باعث شده است که مسئله اعطای شهروندی به چند رهبر اخوان مورد بازبینی قرار گیرد. ناظران بر این باور هستند که احتمالا برخی از رهبران اخوان که توسط مصر تحت تعقیب هستند از ترکیه به اروپا انتقال یابند، فعالیت این جنبش در ترکیه کاهش یابد، فعالیت رسانه ای انها ممنوع شود و اقامت برخی از آنها مورد تمدید قرار نگیرد. این احتمال پس از ان قوت گرفت که وزیر داخلی جدید ترکیه علی کایا متعهد شد با مهاجران غیرقانونی مبارزه کرده و پرونده پناهندگان و خارجی های ساکن ترکیه را بار دیگر مورد بررسی قرار دهد. البته کایا تأکید کرد که صرفا یک ملیت خاص هدف قرار نخواهند گرفت

از ژوئیه گذشته کارزاری گسترده علیه مهاجران غیرقانونی در کشور شکل گرفت. به گفته یکی از مقامات ارشد اخوان، مسئله سلب تابعیت محمود حسین از اعضای جنبش که در استانبول زندگی می کند، قبل از سفر اردوغان به مصر مطرح شد. این نشانه ای است بر اینکه پرونده مهاجران به طور کلی در دستور کار دولت ترکیه قرار گرفته و صرفا اعضای اخوان المسلمین هدف قرار نگرفته اند

به گفته این منبع: «درست است که برخی تابعیت خود را از دست داده اند ولی این امر به این دلیل نبوده که آنها عضو اخوان بوده اند، بلکه به دلیل ناقص بودن مدارک آنها بوده است. همچنین هیچکس به جز محمد عبدالحفیظ که به اعدام محکوم شد و فوریه 2019 به مصر تبعید گشت، از ترکیه تبعید نشده است»

جنبش اخوان چندین رسانه و کانال تلویزیونی در ترکیه دارد. تاکنون کانال مکملین مجبور شده دفتر خود را در ترکیه ببندد ولی دو کانال دیگر الشرق و وطن هنوز به فعالیت های خود ادامه می دهند. مقامات ترکیه از چهره های رسانه ای معتز مطر و محمد ناصر خواستند که به سیسی و خانواده اش حمله نکنند؛ این دستور باعث شد که این دو نفر محل ضبط و پخش برنامه های خود را به خارج از ترکیه منتقل کنند

می توان با اطمینان گفت که ترکیه با توجه به پیشرفت رابطه اش با مصر، اجازه گسترش فعالیت اخوان المسلمین را نداده و با این جنبش برخورد خواهد کرد؛ بنابراین بهبود رابطه دو کشور سبب انزوای بیشتر اخوان خواهد شد. ولی در عین حال ممکن است این جنبش را به سمت انعطاف پذیری بیشتر سوق دهد؛ به عبارت دیگر اعضای اخوان تحولات جدید و تغییر سیاست ترکیه را درک کنند، متوجه ضعف ها و محدودیت های خود نیز شوند و رویه ای عملگرایانه تر در پیش گیرند.

منبع: میدل ایست مانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر

برای مطالعه بیشتر در مورد تنش در روابط ترکیه و اخوان المسلمین همچنین مراجعه کنید به  اخوان المسلمین و ترکیه؛ از دوستی به دشمنی