ژئوپلیتیک فضا: چرا امارات به مریخ کاوشگر فرستاد؟

9 فوریه 2021 روزی تاریخی برای امارات بود؛ روزی که کاوشگر امیدِ این کشور به مریخ رسید و با زمین ارتباط برقرار کرد. این رویداد، امارات را به اولین کشور عربی و ششمین کشور در جهان بدل کرد که توانسته اند به سیاره سرخ برسند. امارات تأکید دارد که مأموریت مریخ موفقیتی برای همه اعراب است و باعث می شود که ابوظبی در زمینه دانش هوافضا به بازیگری مهم در جهان و پیشرو در میان کشورهای عربی بدل گردد.

مسابقه فضایی، جلوه ای از جنگ سرد

در میانه قرن بیست، مسابقه فضایی بین آمریکا و شوروی، از جمله رقابت هایی بود که در زمان جنگ سرد بین این دو کشور جریان داشت. این دو ابرقدرت تقریبا در تمام نقاط جهان از آفریقا و خاورمیانه گرفته تا جنوب شرق آسیا و حتی در سیاره ها با هم رقابت می کردند. اما مسابقه فضایی از آنجا که با غرور ملی و فناوری های پیشرفته درآمیخته بود، جلوه دیگری داشت. موفقیت شوروی در سال 1957 در فرستادن ماهواره اسپوتنیک به فضا، برای آن کشور شهرت و اعتبار به همراه آورد؛ آمریکا هم در واکنش، با مأموریت آپولو 11 که سال 1969 انجام شد، اولین انسان را به ماه فرستاد.

پس از فروپاشی شوروی، برنامه های فضایی همچنان در انحصار مسکو و واشنگتن باقی ماند؛ اما در دهه های 2000 و 2010 به دلایل تجاری و ژئوپلیتیک، کشورهای دیگری نیز به این عرصه قدم گذاشتند. مأموریت های فضایی، هم مایه غرور ملی است و هم ارزش استراتژیک دارد؛ برای نمونه امارات تلاش می کند با رسیدن به مریخ، قدرت و ظرفیت و آرمان های سلطه طلبانه خود را به نمایش گذارد. فضا به عرصه جدیدی برای جنگ و رقابت بدل شده است؛ قدرت های فضایی همچون آمریکا، چین و روسیه موشک های ماوراء صوت و جنگ افزارهای ضد ماهواره ای خود را آزمایش می کنند و قدرت های نوظهور فضایی همچون هند، فرانسه و انگلیس نیز در حال تلاش برای ورود و عرض اندام در این حوزه هستند.

باشگاه مریخ

موفقیت کاوشگر امید باعث شد که امارات پس از هند، دومین کشوری باشد که در اولین تلاشِ خود وارد مدار مریخ می شود. این امر نشان دهنده استعداد و توانایی اماراتی ها و سرمایه ای است که کشور برای این امر اختصاص داده است. مأموریت های مریخ برنامه های تکنیکی بسیار پیچیده ای دارند و اوج بلندپروازی کشورها را در عرصه فضا نشان می دهند. موفقیت آمیز بودن آنها نشان از توان علمی و فناوری گردانندگانش داشته و برای آنان قدرت سخت و نرم به همراه می آورد.

دستاوردهای علمیِ مأموریت مریخ برای امارات اهمیت زیادی دارد. این کاوشگر دارای سه عنصر مهم است: دوربین ۱۲ مگاپیکسلی به نام «تصویرگر اکتشافی» که از جو مریخ عکس‌های سه‌ بعدی می‌گیرد که هر کدام برای نورهای قرمز، سبز یا آبی فوکوس شده‌اند؛ طیف سنج مادون قرمز مریخ که جو مریخ را برای ردیابی بخار آب، حرکت گرما، اندازه گیری ذرات گرد و غبار و ابرهای یخی اسکن می کند؛ و طیف سنج فرابنفش مریخ که تغییرات در گرمای کره مریخ و میزان انتشار ماوراء بنفش جو را اندازه گیری می کند. بیش از دویست مهندس اماراتی که 34% آنها زن بودند در کار طراحی و ساخت این کاوشگر در آزمایشگاه فیزیک فضایی دانشگاه کلرادو و مرکز فضایی محمد بن راشد در دبی مشارکت داشتند.

هدایت جهان عرب به سوی فضا

امارات از آغاز مأموریت مریخ با هشتگ «اعراب به سوی مریخ» آن را مأموریتی عربی ارائه داد و در رسانه ها به شکل گسترده ای به این مأموریت پرداخت. یوسف العتیبه سفیر امارات در آمریکا اولین تصویری که کاوشگر امید از مریخ مخابره کرد را «نمونه عربی عکس ماه جان اف کندی» نامید. پیام او واضح بود: ابوظبی مایل است نشان دهد که امارات هادی اعراب به سمت فضا است. پیامی که با مشاهده وضعیت تاریک بسیاری از کشورهای عربی از جمله جنگ داخلی و بحران اقتصادی و مهاجرت، در تضاد با واقعیت قرار دارد. امارات با هدایت جهان عرب به سوی آینده از طریق توسعه فناوری های نوین و رسیدن به سیارات دیگر، خود را معیار و الگویی جدید برای تمدن های عرب و مسلمان معرفی می کند.

مسابقه فضایی در خاورمیانه

موفقیت مأموریت مریخ و تلاش امارات برای نشان دادن خودش به عنوان پیشرو در فناوری در منطقه، موجی در سراسر خاورمیانه به راه انداخته و سایر قدرت های بزرگ منطقه را بر آن داشته است تا در برنامه های فضایی سرمایه گذاری کنند. به این ترتیب فضا به میدانی برای رقابت بدل شده است که در آن قدرت های خاورمیانه می توانند قدرت و ظرفیت های خود را به نمایش گذارند و به نمایندگی از منطقه در عرصه بین المللی رقابت کنند.

آژانس فضایی مصر قصد دارد اولین فضانورد مصری را تا سال 2026 به فضا بفرستد. سال 2019 قاهره اولین ماهواره ارتباطی خود را به نام تیبا 1 به فضا فرستاد و قصد دارد دومین ماهواره ارتباطی را سال 2022 در همکاری با شرکت SpaceX روانه فضا کند. مصر در حال تنوع بخشیدن به همکاری های فضایی خود در سطح بین المللی است و با چین و آلمان در ساخت دو ماهواره مشارکت دارد؛ این کشور سال 2019 به عنوان میزبان جدید آژانس فضایی اتحادیه آفریقا انتخاب شد.

ترکیه یکی دیگر از بازیگران درگیر در رقابت فضایی است. اردوغان رئیس جمهور کشور ماه فوریه اعلام کرد که ترکیه قصد دارد تا سال 2023 روی ماه فرود آید؛ وی همچنین گفت که این کشور قصد دارد با همکاری بین المللی اقدام به ایجاد یک فرودگاه فضایی کند و در زمینه تولید نسل بعدی ماهواره ها وارد میدان رقابت شود. مهمترین مورد در جاه طلبی های فضایی ترکیه این است که قصد دارد یک سایت پرتاب موشک در سومالی به هزینه بالغ بر یک میلیارد دلار بسازد. این کشور همچنین درصدد است 150 میلیون دلار به تحقیق و توسعه فضایی و اعطای کمک هزینه به دانشجویان فیزیک نجومی اختصاص دهد.

توجه عربستان نیز به مسابقه فضایی جلب شده است. ریاض بدنبال اجرای برنامه Vision 2030 و طرحی که برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود ریخته است، سال 2018 کمیسیون فضایی عربستان را به منظور انجام تحقیقات فضایی تأسیس کرد. عربستان اولین کشور در خاورمیانه بود که به فضا، فضانورد فرستاد و متعهد شد که 2.1 میلیارد دلار در برنامه نوپای فضایی خود سرمایه گذاری کند. سال 1985 شاهزاده سلطان بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود با همکاری ناسا اولین فضانورد سعودی و عرب و مسلمان نام گرفت که به مأموریت دیسکاوری پیوست. وی هم اکنون رئیس کمیسیون فضایی عربستان است و قصد دارد با قدرت های فضایی همچون آمریکا، روسیه، چین، هند و امارات همکاری کند. در جریان این همکاری ها، ماه پیش ریاض توافق نامه ای را برای انجام مأموریت علمی در ایستگاه فضایی چین در سال 2022 با پکن امضا کرد.

یکی دیگر از کشورهای منطقه که در زمینه فضا جاه طلبی های زیادی دارد ایران است. علیرغم تحریم ها و تنش های مداوم این کشور با غرب و کشورهای منطقه، تهران برنامه فضایی خود را که از دهه 2000 آغاز شده بود ادامه داده است. سال 2020 تهران با موفقیت ماهواره نظامی نور را وارد مدار کرد. ایران از سال 2004 آژانس فضایی خود را راه انداخته است و سال 2005 موفق شد یک ماهواره ساخت روسیه را به مدار بفرستد. به دلیل فشارهای بین المللی، روسیه همکاری فضایی خود را با ایران کاهش داده است و به همین دلیل، هم اکنون ایران بدنبال جلب مشارکت چین برای پرتاب یک ماهواره سنجش از راه دور و یک ماهواره ارتباطی است. اگر چین به خاطر تحریم ها از ساخت این ماهواره ها برای ایران امتناع ورزد، آن وقت تنها امید ایران این خواهد بود که با استفاده از تخصص و فناوری های فضایی چین، خودش اقدام به ساخت این ماهواره ها کند.

کوتاه سخن اینکه:

فضا میدان جدیدی برای رقابت قدرت های خاورمیانه و نوظهور شده است و مأموریت مریخِ امارات این رقابت را تشدید کرده است. موفقیت امارات در پرتاب کاوشگر امید، این کشور را قادر ساخته که خود را پیشرو کشورهای عربی در حوزه فضا معرفی کند و باعث شده است که کشورهای مصر، ترکیه، عربستان و ایران نیز بخواهند همچون امارات، در فضا نیز مثل زمین قدرت نمایی کنند.

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر