اخیرا دو گزارش منتشر شده که نشان می دهد عربستان در مقابله با نگرش های یهودی ستیزی، مسیحی ستیزی، شیعه ستیزی، غرب ستیزی، بیگانه هراسی و در کل حس برتری مذهبی پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است. در این گزارش ها آمده که این پیشرفت، نخست محصول فشار خارجی بر پادشاهی سعودی است و دیگر اینکه ولیعهد می کوشد خود را رهبر و نماینده اسلام میانه رو به جهانیان معرفی کند.
مدتی پیش چندین وبسایت مربوط به دولت عربستان از جمله سایت های عربی زبان و انگلیسی زبان وزارت دفاع سعودی، چند روز از دسترس خارج شدند و پس از آنکه مجددا در دسترس قرار گرفتند مشخص شد که مطالبی که حاوی مفاهیم برتری طلبی و نژادپرستی بود را حذف کرده اند.
از جمله مطالب حذف شده، سخنرانی های یهودی ستیزانه «محمد عیسی» وزیر دادگستری سابق است. وی هم اکنون ریاست اتحادیه جهانی مسلمانان را بر عهده دارد و نماینده عربستان در ارائه اسلامی میانه رو، تکثرگرا و روادار شده است. اتحادیه جهانی مسلمانان در گذشته یکی از ابزار اصلی عربستان برای جمع آوری پول از مسلمانان سراسر جهان و تأمین بودجه مؤسسات فرهنگی و مذهبیِ اسلام سنیِ محافظه کار بود.
دو گزارشی که پیشتر از آن گفتیم، حاکی از آن است که گام های رو به جلوی عربستان، دقیقا قبل از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر آمریکا برداشته شده است زیرا یکی از تعهدات انتخاباتی بایدن این بود که حقوق بشر را در رأس برنامه های سیاست خارجی خود قرار دهد و در مقایسه با ترامپ، نسبت به عربستان رویکرد سخت گیرانه تری داشته باشد. تلاشی که از طرف پادشاهی سعودی انجام شده، در راستای ترمیم تصویر این کشور است که بدلیل نقض مکرر حقوق بشر و سرکوب وحشیانه مخالفان، آسیب بسیاری دیده است.
رهبران عربستان بدنبال تسهیل سرمایه گذاری خارجی در کشور، تنوع بخشیدن به اقتصاد و وابستگی کمتر به نفت هستند. ولیعهد برای این منظور نیازمند این است که با بهبود وضعیت حقوق بشر، تصویری مطلوب از کشورش به جهان خارج ارائه داده و با اجرای پروژه های بزرگی که مدنظر دارد، اقتصاد کشور را تحول ببخشد.
مقامات عربستان در آخرین اقدام خود، «لجین هذلول» فعال حقوق زنان را این هفته به شکل مشروط آزاد کردند. دستگیری وی وضعیت حقوق بشر عربستان را به کانون انتقادات بین المللی بدل کرده بود.
انستیتو Gulf Affairs مستقر در واشنگتن و یک گروه تحقیقاتی اسرائیلی به نام Impact-se که اخیرا روی برنامه های آموزشی عربستان مطالعاتی انجام داده اند، از پادشاهی عربستان بدلیل حذف محتوای نفرت پراکنانه ای که در کتب درسی آن کشور وجود داشت قدردانی کردند.
انستیتو Gulf Affairs علاوه بر کتب آموزشی، روی سخنرانی های شخصیت های برجسته مذهبی و نگرش های برتری طلبانه ای که در نهادهای نظامی سعودی وجود دارد نیز، تحقیق و مطالعه کرده است.
در گزارش این انستیتو می خوانیم که در بین محتواهای جرح و تعدیل شده وبسایت وزارت دفاع، یک سخنرانی است که در آن «ابراهیم بن صالح عبدالعزیز العجلان» استاد دانشگاه ملک سعود، آن را در مسجد شیخ عبدالعزیز بن باز در ریاض انجام داده و هشدار می دهد که «خطر شیعیان از نظر خدا بزرگتر و مضر تر از خطر یهودیان و مسیحیان است زیرا دشمنی آنان پنهان است و نفرتی که نسبت به اهل سنت دارند قوی تر و طولانی مدت تر از نفرت پیروان سایر ادیان می باشد» در این گزارش همچنین آمده است که شش سخنرانی قبلی آقای عیسی که متضمن یهودی ستیزی است، از جمله یک سخنرانی با عنوان «عناد یهودیان و قساوت قلب آنها» که از رادیو قرآن پخش می شد، ماه سپتامبر از روی وبسایت حذف شده است. علیرغم اینکه آقای عیسی سخنان قبلی خود را پس نگرفته و بابت بیان آنها عذرخواهی نکرده است، حالا به شخصیت محبوب گروههای یهودی آمریکایی که مشتاق برقراری روابط نزدیک تر بین اسرائیل و کشورهای عربی به خصوص عربستان هستند، بدل شده است.
ماه ژانویه آقای عیسی گروهی از رهبران مذهبی مسلمان را در دیدار از اردوگاه آشویتس رهبری کرد و به این ترتیب موقعیت خود را در بین یهودیان آمریکا تحکیم بخشید.
اینکه تلاش سعودی در حذف سخنان برتری طلبانه و نفرت پراکنانه از زیرساخت های فرهنگی کشور، در کنار اصلاحات اجتماعی از جمله حذف ممنوعیت رانندگی زنان و پویایی بیشتر آنان در عرصه های شغلی، شایسته تقدیر و توجه است شکی نیست.
اما گزارش های منتشر شده، محدودیت هایی را نیز که در مسیر تغییر عربستان به سمت میانه روی و اعتدال وجود دارد، نشان می دهد. اصلاحات عربستان بیش از آنکه ناشی از عزم راسخ این کشور برای پشت سر گذاشتن تاریخچه محافظه کارانه کشور باشد، تلاشی در مسیر تنوع بخشیدن به اقتصاد سعودی است، از آن رو است که می بینیم فعالان مدنی و حامیان تغییر، مورد برخورد دولت قرار می گیرند.
همچنین از آنجا که گام های برداشته شده توسط دولت، برای مقابله با تغییرات احتمالی سیاست های آمریکا در قبال عربستان گرفته شده است، این احتمال که اصلاحات اخیر ژست است نه تغییراتی ساختاری، را تقویت می کند.
در نهایت اینکه محدودیت و موانع پیش روی دولت بر سر اصلاحات بیشتر، خود را در امتناع پادشاهی کشور از دادن مجوز به غیرمسلمانان در ساختن اماکن عبادی مخصوص به خود و برگزاری آئین های عبادی در ملأ عام نشان می دهد.
سال 2019 وقتی «جوئل ریچاردسون» کشیش اوانجلیک برای 25 آمریکایی مسیحی که به کوه اللوز در شمال غربی عربستان آمده بودند، بلند انجیل می خواند، از طرف وزارت خارجه به او هشدار داده شد.
آقای ریچاردسون و تنی چند از مقامات آمریکایی در دیداری دو ساعته که با بن سلمان داشتند، از او خواستند اجازه ساخت یک کلیسا را در عربستان بدهد، اما بن سلمان این درخواست را رد کرد و گفت «الان وقتش نیست، چراکه این اقدام هدیه ای به القاعده خواهد بود»
شکی نیست که سعودی های مذهبی تر ممکن است به وجود اماکن عبادی غیرمسلمانان و انجام مناسکشان در ملأ عام معترض باشند، اما بن سلمان همچون سایر اصلاحاتی که پیشتر انجام داده است، در این زمینه هم می تواند مقاومت ها و مخالفت ها را نادیده بگیرد.
*منبع: responsiblestatecraft
نفرت پراکنی در کتب درسی عربستان علیه تشیع و تصوف
به گزارش دیده بان حقوق بشر، علیرغم گام های مهمی که توسط عربستان برای حذف نفرت پراکنی از کتب درسی و کاربرد الفاظی که نشانگر تساهل و مدارا است برداشته شده، همچنان آداب و احکام دو مذهب تشیع و تصوف در این کتاب ها به شکلی منفی نشان داده می شود.
یکی از گروههای حقوق بشری مستقر در آمریکا در این خصوص می گوید: کتاب های درسی که هم اکنون در مدارس تدریس می شود، حاوی الفاظ و عباراتی است که هدفش بی اعتبار کردن آداب و اعمال اقلیت های دینی همچون شیعیان و صوفیان می باشد.
دیده بان حقوق بشر با بررسی کتاب های درسی ای که وزارت آموزش عربستان برای سال های تحصیلی 2019-2020 و 2020-2021 تهیه کرده و در اختیار مدارس قرار داده بود، دریافت که برخی از اعمال و سنن شیعیان و صوفیان، در این کتب، غیراسلامی و حرام عنوان شده است.
کتاب های مورد بررسی شامل کتبی است که تحت عنوان خداشناسی در دبستان، راهنمایی و دبیرستان به شکل اجباری به دانش آموزان آموزش می شود و آنان را با ادیان و عقاید مختلف آشنا می کند.
به گفته «مایکل پیج» معاون مدیر خاورمیانه در دیده بان حقوق بشر «پیشرفت عربستان در اصلاح کتاب های درسی در سالهای اخیر قابل توجه بوده است؛ اما مادامی که روند تحقیر و بی ارزش کردن باورها و آداب و اعمال دینی اقلیت ها در این کتب ادامه یابد، شاهد اِعمال تبعیض علیه اقلیت های دینی سعودی که شهروندان این کشور هستند خواهیم بود»
سازمان دیده بان حقوق بشر درحالی این دیدگاه را مطرح می کند که شواهد خود را تنها از بررسی کتب درسی بدست آورده است و به بررسی کتاب هایی که در مورد احکام و قوانین اسلام، فرهنگ اسلامی و تفسیر و شرح قرآن نوشته شده، نپرداخته است.
این سازمان مطالعات مشابهی را نیز در سال 2017 انجام داد و دریافت که «در کلاس های مطالعات دینیِ مدارس عربستان، علیه آن دسته از مذاهب و آئین های اسلامی که مطابق با تفسیر سعودی از اسلام سنی نیستند، نفرت پراکنی شده و آتش خشم و کینه و تفرقه نسبت به پیروان این فرقه ها، در دلهای دانش آموزان افروخته می شود»
در این گزارش می خوانیم «در این کتاب ها انتقادات شدید بسیاری به مناسک و اعتقادات شیعیان و صوفیان شده و زبانی که با آن در مورد مسیحیت و یهودیت نوشته شده است، تحقیرآمیز و به دور از تساهل و مدارا می باشد»
این گزارش می افزاید «در درس مطالعات دینی، اشاره مستقیمی به تشیع نمی شود و از عبارات موهن استفاده نمی گردد اما متن کتاب ها نگاه انتقادی تند و تیزی به آداب و اعمالی دارد که در جامعه شیعه دیده می شود. در بخش هایی از کتاب به این اعمال عنوان کفر داده شده و گفته می شود که کسانی که این آداب و سنن را انجام می دهند، در نهایت از اسلام خارج گشته و مورد لعن ابدی خداوند قرار خواهند گرفت»
در مقاله ای که سال 2002 در بوستون گلوب منتشر شد، آمده بود که در پی حملات یازده سپتامبر، آمریکا سیستم آموزشی عربستان را به خاطر «نقشی که در شکل دهی به اعتقادات پیروان بن لادن داشت» مورد انتقاد قرار داد.
پس دولت آمریکا از عربستان خواست، با بازنگری در مواد آموزشی و حذف آنچه باعث نفرت پراکنی و ترویج نارواداری نسبت به اقلیت های دینی است، برنامه آموزشی خود را اصلاح کند.
بین سالهای 2017 تا 2020 وزیر آموزش عربستان در پاسخ به انتقادات آمریکا، تغییرات بسیاری در کتاب های درسی اعمال کرد.
دیده بان حقوق بشر یافته های خود را در گزارش سال 2021 منتشر کرد و نوشت «تغییراتی که در کتابها انجام شده، عمدتا شامل حذف نفرت پراکنی علیه مسیحیان، یهودیان، دگرباشان جنسی و حذف یهودی ستیزی است»
در خصوص شیعیان و صوفی ها، ارجاعات صریح به حداقل رسیده است اما همچنان شاهد هستیم که در این کتاب ها به برخی از مناسک این دو گروه برچسب شرک زده می شود و برای مثال گریه کردن بر مرده، زیارت قبورِ بزرگان دین و ساخت گنبد و بارگاه، از مظاهر کفر و شرک تلقی می گردد.
به گفته آقای پیج «گرچه عربستان پیشرفت کرده اما هنوز زود است که این کشور را در زمینه اصلاح کتب درسی پیروز بدانیم. مادامی که الفاظ و ارجاعات تحقیرآمیز علیه اقلیت های دینی از کتاب ها حذف نشده است، باید به انتقاد و محکومیت کاربرد چنین زبانی ادامه دهیم»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما