نخست وزیر اقلیم کردستان عراق در نامه ای خصوصی که اوایل ماه جاری به کاخ سفید تحویل داده شد، هشدار داد که کردستان و سیستم فدرال عراق با فروپاشی مواجه است؛ مگر اینکه ایالات متحده مداخله کند. مسرور بارزانی این نامه هشدار آمیز را در بحبوحه چالش های سیاسی و اقتصادی اقلیم کردستان برای بایدن ارسال کرد
دولت اقلیم از چند جهت برای آمریکا مهم است: نیروهای پیشمرگه از شریکان کلیدی واشنگتن در مبارزه با داعش و دیگر گروههای افراطی هستند و در تلاش های ضد تروریسم غرب در عراق و سوریه نقشی مهم ایفا می کنند. منطقه اقلیم جزیره آرامش عراق آشوب زده است و مأمن نزدیک به یک میلیون آواره داخلی است؛ همچنین مانع از قدرت گیری گروههای شبه نظامی تحت حمایت ایران که مسئول انجام حملات متعدد به نیروهای غربی هستند می شود
اما با توجه به اینکه واشنگتن اکنون درگیر تشدید رقابت با چین و جنگ در اوکراین است، توجه کمی به کردستان دارد. از آنجا که تمرکز آمریکا معطوف به مناطق دیگری است، رقیبان اقلیم کردستان از جمله گروههای شبه نظامی، قد برافراشته اند؛ این درحالی است که فروپاشی کردستان منجر به آشوب و هرج و مرج خواهد شد و این امر پیامدهایی فراتر از عراق دارد
حکومت اقلیم کردستان در سال های اخیر با مشکلات متعدد دست به گریبان بوده است؛ بلافاصله بعد از روی کار آمدن مسرور بارزانی در سال 2019 کابینه وی با بحران کرونا، تشدید تنش های نظامی بین آمریکا و ایران و بحران اقتصادی و کاهش درامدهای اقلیم در پی کاهش شدید قیمت نفت در سال 2020 مواجه شد
کردستان همچنین به دلیل رقابت بین دو حزب بزرگ سیاسی –حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی- تضعیف شده است. این دو دستگی قدرت چانه زنی کردها را در بغداد در جریان مذاکرات بر سر تشکیل دولت عراق پس از انتخابات پارلمانی 2021 تضعیف کرد و ایران و متحدانش از جمله نیروهای حشد شعبی از اختلاف بین کردها استفاده کردند
گروههای مورد حمایت ایران کنترل خود را نیز بر قوه قضائیه عراق تثبیت کردند و راه را برای صدور حکم غیرقانونی بودن صادرات نفت کردستان از طریق ترکیه در فوریه سال 2022 هموار نمودند. از آن زمان صادرات نفت کردستان متوقف شد، اقتصاد اقلیم را فلج کرد، بر بازارهای جهانی انرژی تأثیر گذاشت و امیدها برای استقلال کردستان عراق را بر باد داد
اوایل ماه جاری گروههای همسو با ایران، معترضان کرد را در شهر نفت خیز کرکوک هدف قرار دادند. این اعتراضات پس از آن صورت گرفت که شیعه سودانی نخست وزیر عراق و مسرور بارزانی توافق کردند حزب دموکرات کردستان به پایگاه خود در این شهر بازگردد اما نیروهای حشد شعبی با مسدود کردن بزرگراهی که کرکوک را به اربیل و سایر استان های کردستان متصل می کرد، مانع از این کار شدند. اختلال در زندگی مردمی که برای کارهای روزانه خود از این بزرگراه استفاده می کردند، باعث شکل گیری اعتراضات شد. پس از کشته شدن چند نفر، دادگاه عالی فدرال در بغداد دستور نخست وزیر عراق را -مبنی بر بازگشت حزب دموکرات کردستان به کرکوک- به حالت تعلیق درآورد
اختلاف بین حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی به شدت حکومت اقلیم کردستان را تضعیف کرده است. این رقابت برای دهه ها پاشنه آشیل کردها بوده است. بین سالهای 1994 و 1998 دو طرف بر سر کنترل منطقه، جنگ داخلی داشتند که در نهایت این اختلاف با میانجیگری آمریکا حل شد. صلح بین آنها در سال 1998 راه را برای یک توافق راهبردی هموار کرد. پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 کردها نفوذ زیادی بر دولت عراق پیدا کردند، خودمختاری آنها بیشتر شد و با تسریع رشد و توسعه اقتصادی منطقه، دوران طلایی کردستان آغاز شد
رقابتی که امروزه دو حزب کردی شاهدش هستند، نه تنها نتیجه روی کار آمدن نسل جدیدی از رهبران است که از مسیر متفاوتی که دو حزب از سال 2003 در پیش گرفتند ناشی می شود. حزب دموکرات کردستان بخش بزرگی از قدرت خود را مدیون نظم سازمانی طولانی مدت خود است؛ همین نظم سبب موفقیت حزب در انتخابات شده و در پی ان از سال 2012 کنترل دفتر نخست وزیری را در دست گرفته است. اما اتحادیه میهنی از زمان آغاز به کار خود در سال 1970 گرفتار اختلافات داخلی بود؛ سال 2021 بافل طالبانی برای برکناری پسر عموی خود لاهور از مقام رئیس مشترک حزب و رئیس نیروهای ضد تروریسم و اطلاعات، کودتا کرد
این رقابت های خشونت آمیز باعث شده است که اتحادیه میهنی نتواند خود را جایگزینی جدی برای حزب دموکرات کردستان معرفی کند؛ در عوض تاکتیک های خرابکارانه ای را در پیش گرفته و با گروههای همسو با ایران در بغداد همکاری می کند تا حزب دموکرات را از نظر سیاسی و اقتصادی تضعیف نماید. رهبران اتحادیه میهنی با افراد و جناح های همسو با ایران که توسط وزارت خزانه داری آمریکا تحریم شده اند، روابط حسنه دارند
اینکه اتحادیه میهنی می کوشد با تهران و بغداد روابط خوبی داشته باشد، ممکن است به تقویت این حزب بینجامد ولی از سوی دیگر رویه ای که این حزب برای تضعیف رقیب خود -حزب دموکرات کردستان- در پیش گرفته است خطرات زیادی دارد؛ زیرا تکیه اتحادیه میهنی بر نیروهای حشد شعبی می تواند در بلند مدت سبب تضعیف اقلیم کردستان شده و خودمختاری این منطقه را به خطر بیندازد
مشکلات کردها و نقش روبه رشد ایران در کردستان، پیامدهای زیادی برای منافع آمریکا دارد. حکومت اقلیم متحدی مهم برای واشنگتن در مبارزه با داعش است. اختلافات درون کردی، تلاش های ایران برای کنترل بیشتر بر عراق و وضع بد اقتصادی کردستان، همگی تلاش های آمریکا برای مبارزه با داعش را تضعیف می کند و باعث قدرت گیری بیشتر گروههای شبه نظامی تحت حمایت ایران می شود. پایگاه آمریکا در اربیل یکی از مهمترین پایگاههای نظامی واشنگتن در خاورمیانه است که به عنوان مرکز عملیات ویژه برای عملیات در عراق و سوریه استفاده می شود
برقراری این پایگاه مستلزم استقرار نظم سیاسی و حفظ همکاری و شراکت آمریکا و اقلیم کردستان است ولی ایران امیدوار است با استفاده از حزب اتحادیه میهنی، این نظم سیاسی و همکاری را تضعیف و در نهایت نابود کند. ایران نشان داده که مایل به انجام یک بازی طولانی برای گرفتن جای آمریکا در کردستان است و این همان کاری است که در مورد بغداد انجام داده است
بنابراین واشنگتن باید وارد عمل شود و حزب اتحادیه میهنی را برای پایان دادن به همکاری خود با تهران تحت فشار بگذارد. اتحادیه میهنی و رهبرانش از طریق همکاری با افراد و گروههای نزدیک به ایران که آمریکا آنها را در لیست گروههای تروریستی قرار داده است، در آستانه نقض تحریم های آمریکا هستند. آمریکا باید بر این تحریم ها تأکید کرده و خطوط قرمزی را برای اتحادیه میهنی تعیین نماید؛ همچنین باید اتحادیه میهنی را از بازگرداندن کردستان به ساختار دوگانه دهه 1990 منصرف کند. در این ساختار، دو حزب حاکم بر استان های تحت تسلط خود به عنوان دو دولت مجزا حکومت می کردند. چنین ساختاری عملا خودمختاری کردستان را از بین برده، به نفع همسایگان عراق است و منافع آمریکا را در منطقه و در عراق تضعیف می کند
در پی تضعیف سیاسی و اقتصادی اقلیم، بازیگران منطقه همچون ترکیه وارد بازی شده اند. آنکارا حملات پهپادهای خود را به نیروهای وابسته به حزب کارگران کردستان –که در سلیمانیه استان مرکزی حزب اتحادیه میهنی پناه گرفته اند- تشدید کرده است. علیرغم تلاش های اتحادیه میهنی برای جلوگیری از این حملات، سلیمانیه بی ثبات شده و مشکلات اتحادیه میهنی افزون گشته است
اتحادیه میهنی نمی تواند حزب کارگران را مجبور به خروج از این استان کند زیرا این امر به درگیری خشونت آمیز منجر می شود؛ ولی در عین حال قادر به تحمل بیشتر حملات ترکیه هم نیست. بنابراین ممکن است با آنکارا به توافقاتی برسد؛ برای مثال تضمین دهد که دیگر با نیروهای حشد شعبی (که برخی از وابستگان کارگران کردستان را در صفوف خود دارند) همکاری نمی کند. چنین توافقاتی می تواند نفوذ ایران را کاهش دهد، از نگرانی های ترکیه بکاهد و تنش های ژئوپلیتیکی ناشی از حملات ترکیه را کم کند
واشنگتن نتوانسته است در برابر اقدامات تنبیهی بغداد علیه اقتصاد اقلیم کاری انجام دهد. تعلیق صادرات نفت کردستان علاوه بر ضربه به اقتصاد این منطقه، مانع از ورود روزانه 500 هزار بشکه نفت به بازارهای جهانی شده است. کسری این میزان از تولید نفت که معادل 10% از کل صادرات نفت عراق و 0.5% از تولید جهانی است، تأثیراتی فراتر از منطقه دارد؛ برای مثال اروپا زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد، به نفت کردستان به شدت نیاز داشت
آمریکا تاکنون ناظر تنش های درون کردی و نقش روبه رشد ایران بوده است. شاید عقیده واشنگتن بر این باشد که این موضوع امری داخلی و مربوط به کردهاست ولی این دیدگاه اشتباه است. قدرت گیری حشد شعبی و توانایی آن در استفاده از اختلافات داخلی کردها، می تواند تأثیر مستقیمی روی میراث حضور آمریکا در عراق در دو دهه گذشته داشته باشد
حکومت اقلیم کردستان محدودیت هایی دارد؛ فروپاشی کامل اقتصاد منطقه در نهایت می تواند آن را مجبور به تسلیم در برابر ایران کند و باعث شود که نقش و نفوذ تهران در تصمیماتی که در مورد ساختارها و نهادهای حاکمیتی اقلیم، نیروهای مسلح، مرزها و از همه مهتر آینده پایگاه آمریکا در اربیل گرفته می شود، افزایش یابد
برای جلوگیری از این امر آمریکا باید در تنش های درون کردی میانجیگری کرده و تلاش کند کردها را در برابر بغداد متحد کند، تا از این طریق خودمختاری کردستان حفظ شده و حق آنها از بودجه گرفته شود. واشنگتن می تواند اتحادیه میهنی را متقاعد کند که به جای نزدیکی به تهران، اختلافات داخلی خود را حل و فصل کند. واشنگتن همچنین می تواند میان این دو حزب کردی برای توسعه میادین گاز کردستان میانجیگری کند؛ موفقیت در این امر می تواند بخشی از کمبودهای جهانی را جبران کرده و اقتصاد اقلیم را تقویت کند. حزب دموکرات کردستان از مشروعیت سیاسی برای جذب سرمایه گذار برخوردار است ولی ذخایر گاز عمدتا در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی قرار دارد. چنین تعاملاتی می تواند زمینه را برای حل و فصل بیشتر اختلافات فراهم کند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما