قوانین مذهبی و اجتماعی محافظه کارانه عربستان که بر جزئی ترین امور زندگی مردم سایه انداخته، هر ماه کمرنگ تر می شود. برای درک بهتر این تحولات می توان علاوه بر اجازه رانندگی زنان، راه افتادن سینما و کنسرت خوانندگان بنام آمریکایی همچون «آکون» و «اشر»، هر از چند گاه به کافی شاپ های این کشور سر زد.
«طارق الحمود»، مشتری کافی شاپ «نبط فنجان» ریاض است که اخیراً در یک پیام شدیداً اعتراضی اینترنتی خطاب به مالک این کافی‌شاپ اظهار داشت: «شما در حال نقض قوانین کشور هستید؛ امیدوارم این مکان برای همیشه بسته شود.»
روشن است که چنین لحن شدیدی برای اعتراض به سرد بودن چای، عدم کیفیت شیر و کیک شکلاتی یا ناعادلانه بودن قیمت‌ها نبود، بلکه مسئله مربوط به اقدام جسورانه مالک کافی‌شاپ بود که در راستای تغییرات اخیر عربستان، کافی‌شاپ خود را که در ابتدا تنها به بانوان خدمات می داد، مختلط کرد و شروع به پذیرایی از مشتریان زن و مرد نمود. در واقع مالک کافی شاپ با این اقدام خود گامی فراتر از قانون گذاشته بود زیرا طبق قانون و عرف عربستان اغلب رستوران ها و کافی شاپ ها به دو نوع مردانه و خانوادگی (که زنان مجرد را نیز در بر می گیرد) تقسیم بندی شده اند؛ مردان از در جدا وارد می شوند و در صف های مجزایی برای پرداخت پول می ایستند، زنان هم گاهی به منظور حفظ حریم شخصی شان از مردان غریبه، پشت پارتیشن غذا و نوشیدنی می خورند.
البته اوایل ماه دسامبر دولت -در راستای اصلاحات اجتماعی بن سلمان- اعلام کرد که مشاغل مختلف دیگر نیازی به جداسازی مشتریان خود ندارند. سعودی چندین سال بود که گام های محتاطانه ای را در راستای الغای این قانون بر می داشت و حذف پلیس مذهبی -که رعایت هنجارهای محافظه کارانه اجتماعی را بر مردم تحمیل می کرد- در این راستا صورت گرفت. از این منظر تحول ناگهانی کافه نبط فنجان بر خلاف اقدامات آهسته و محتاطانه دولت بود، اما این حرکت رونق کافه را به همراه داشت و تنها کافه نبط فنجان هم نبود که این رویه را در پیش گرفت.
«شادن الخلیفه» 30 ساله، که عصرها در «کافه درافت» در ریاض درس می خواند، در گفتگو با خبرنگار ما اظهار داشت: «تصور می‌کنم دلیل روی آوردن کافی‌شاپ‌ها به چنین اقداماتی، خواست مردم و آغوش باز آنها برای پذیرش چنین تحولاتی است. به بیان دیگر، مردم خودشان این سبک را می‌طلبند. از سوی دیگر، این تغییرات با گفتمان سیاسی فعلی کشور نیز مرتبط است. البته شاید حضور سعودی‌های تحصیل‌کرده در خارج از کشور، در شهرهایی مثل ریاض که می‌خواهند به همان سبک دوران تحصیل‌شان در این کافی‌شاپ‌ها با دوستانشان به گپ و گفت بنشینند و قهوه بنوشند، هم چندان بی‌تأثیر نباشد.» اما علی رغم واکنش آقای حمود، حتی بسیاری از مردم سنتی عربستان نیز در مواجهه با تحولات اخیر و خواست جوانان، از مواضع خود کوتاه آمده اند و این امر را شاید نه در مناطق روستایی و شهرهای کوچکتر اما در شهرهای بزرگ به خوبی می توان دید.
در جامعه‌ای که بانوانش تا چندی پیش از سوی خانواده‌هایشان، اجازه‌ی اشتغال نداشتند و اگر چنین اجازه‌ای به ندرت صورت می‌گرفت، برای کار در دفاتر شخصی بود، هم اکنون می‌توانند به عنوان باریستا[1] کار کنند و در سالن‌های سینما، کنسرت‌ها و حتی سالن مسابقات کشتی، در کنار جنس مخالف حضور یابند. کارآفرینان جوان سعودی در حال گشودن مکان هایی هستند که سعودی‌ها، اعم از مرد و زن، خواه هنرمند باشند، یا فیلمساز و کارآفرین، بتوانند با افراد همفکر خود تعامل و ملاقات کنند.
جمعیت جوان حاضر در کافی شاپ ها، منعکس کننده شرایط کشور است؛ کشوری که بیش از دو سوم جمعیت آن را افراد زیر 30 سال تشکیل می‌دهند و شرایط فرهنگی حاکم بر کشور، آنان را ملول کرده است. بارها[2] که در عربستان تعطیل است و کنسرت و سینما به تازگی در دسترس جوانان قرار گرفته است؛ در چنین شرایطی طبیعی است که جوانان شب هنگام اوقات خود را در کافه ها و اغذیه فروشی ها سپری کنند.
عبدالرحمن ، راننده Uber در ریاض، می گوید: اشتیاق جوانان به کافی شاپ برای این است که ما کار دیگری نداریم. وی اضافه می کند: آنچه در ریاض قابل قبول شده است، هنوز در شهرهای کوچکتر عربستان سعودی پذیرفته نیست. اما تردیدی نیست که تغییر و تحولات در راه است.
زیاد عبدالرحمن 26 ساله، استادیار یک دانشگاه اسلامی در شهر مدینه، پس از دوستی با یک خانم از طریق رسانه‌های اجتماعی، چندی پیش در یک رستوران در ریاض با وی ملاقات کرد. وی در رابطه با این شیوه از آشنایی با بانوان گفت: مردم خیلی تغییر کرده اند و من کمی دیر به واقعیت های موجود پی بردم.
بیشتر کافی شاپ ها هنوز از نظر جنسیتی تفکیک شده‌اند؛ اما تزئینات کافه و حتی سلیقه مردم عوض شده است و دیگر کسی قهوه عربی که به شکل سنتی سرو می شود، نمی نوشد.
جمعه شب در حیاط Medd Café در جده -که سالهاست آزادی های اجتماعی بیشتری را نسبت به سایر نقاط عربستان تجربه می کند- مملو از زن و مرد جوان بود. بسیاری از خانمها بدون حجاب در این کافه حضور داشتند. آنها شلوار جین و کفش ورزشی پوشیده بودند و از عبا و لباس های سنتی و پوشیده خبری نبود.
ریاض هنوز حالت جده را پیدا نکرده است. «کاناکا» کافی شاپی در ریاض که سه سال از خانم ها پذیرایی می‌کرد، سال گذشته پس از بحث و گفتگوی زیاد، به عنوان یک فضای مختلط بازگشایی شد و درب ورودی، محل نشستن و سرو غذا و منوی سفارش خود را برای هر دو جنس مرد و زن یکی کرد. «خواطر اسماعیل»، مالک کاناکا با خود فکر کرده بود که وقتی زنان و مردان در محیط های کار مختلط هستند و باهم کار می کنند، پس می توانند این تجربه را در کافی شاپ هم داشته باشند. خانم اسماعیل، 23 ساله، که در سن 19 سالگی، کاناکا را با کمک خانواده اش باز کرد، در گفتگو با خبرنگار ما گفت: «زمانی که تصمیم به بازگشایی این کافی‌شاپ گرفتم، می‌خواستم ثابت کنم که می‌توانم همه کارها را به تنهایی و با استخدام زنان به عنوان پرسنل انجام دهم. اما اکنون در پی آنم که ثابت کنم که زن و مرد می‌توانند با هم همکاری داشته باشند.»
البته، برخی از مشتریان زن هم هستند که سبک قدیم را ترجیح می‌دهند و بر این باورند كه این شیوه، كافی‌شاپ‌ها را به محلی برای آشنایی و دوستی پسران و دختران تبدیل کرده و آسیب‌زا است.
اما در کافه کاناکا تنها زنان بدحجاب یا بی‌حجاب نیستند که دوشادوش مردان کار می‌کنند، بلکه زنان محجبه ای هم که نقاب پوشیده اند، در کنار سایرین مشغول به کار هستند. پس از آنکه یکی از مشتریان از وضعیت حاکم بر کافه شکایت کرد یکی از بازرسان شهرداری برای بازدید از محل حاضر شد، اما بدون هیچ تذکر و توبیخی رفت.
طلا الزید، 19 ساله که در کافی‌شاپ کاناکا مشغول به کار است می‌گوید قبلاً در یک کافی شاپ دیگر کار می کرده، اما پس از شکایت یک مشتری به دولت، زنان شاغل در آن جا در ماه آگوست اخراج شدند.
او می گوید: من خواستار حقوق برابر با مردان هستم. چرا علیرغم اینکه کار اشتباهی نکرده ام، اخراج می شوم؟ دولت هم خواهان برابری است؛ اما اذهان مردم هنوز این امر را نپذیرفته است. نسل جدید تغییرات را می پذیرد، مشکل از نسل قدیم است که در مقابل خواست بقیه ایستاده است.
مترجم: ط. مکارمی
نظر شما